DUISTERE
MACHTEN

 
 
Hoofdstuk  7         
 
Inhoud - Sprookje - Vernietiging boerenbestaan - Agro-economische structuur
 
 Cargill - Conclusie - Verbeek - Ontwikkelingen - Slot - Bijlagen - Links
 
 Bestellen/Downloaden/Reageren - dDH - Duurzaamsite - Landbouwsite - Verder >>
 
 
________    
____		  
 
HET MACABERE GIGA-SCHAAKSPEL  
 
een schets van de agro-economische structuur
 
 
De talloze overnames en fusies van de laatste tientallen jaren hebben ertoe geleid dat, waar je ook kijkt in de wereld van de agro-bedrijven, een handvol reuzen de markt beheersen. Zo zijn er bijvoorbeeld over de hele wereld zes enorme 'algemene' agro-multinationals. De twee grootste daarvan zijn Amerikaans: Cargill met een jaaromzet in 1997 van 112 miljard gulden ($ 51 miljard) * en Archer Daniels Midland (ADM), die meteen en stuk kleiner is met een omzet van 35 miljard gulden ($ 16 miljard). Dan volgen twee Europese bedrijven die weer een stuk kleiner zijn: Eridania Béghin-Say en Tate & Lyle. De twee daaropvolgende zijn Aziatisch: Charoen Pokphand uit Thailand en Hope Group uit China.

Ook als je naar deelgebieden van de agro-markt kijkt, zie je hetzelfde. Volgens een rapport van Rabobank International uit 1998 nemen acht multinationals 80% van de graanexport in de wereld voor hun rekening. Vier van deze bedrijven zijn Amerikaans van origine: onder andere ADM en Cargill. 59

In een viertal Aziatische landen (Indonesië, de Filippijnen, Thailand en Vietnam) verkopen twee Amerikaanse concerns, DuPont en Monsanto, bijna 70 procent van al het maïszaad. Slechts één firma, Delta & Pine Land, heeft 70 procent van de Noord-Amerikaanse katoenzaadverkoop in handen. 60+

Volgens Het Financieele Dagblad controleren zes firma's 90% van de Amerikaanse produktie van plantaardige oliën. In Europa zijn er "vier hoofdrolspelers, waarvan twee van Amerikaanse oorsprong: Cargill en ADM." Deze vier bedrijven zijn goed voor 80% van de markt. 61

Over de cacaowereld schrijft Het Financieele Dagblad: "De cacao-markt biedt slechts ruimte aan grote spelers. (..) Vijf concerns beheersen de handel, vijf (deels dezelfde) de verwerking van cacao en zes giganten maken er chocolade van. Ons kent ons in de cacaowereld." 62

Het komt erop neer dat een belangrijk deel van ons dagelijks voedsel in handen is van enkele schimmige grote concerns, die niemand kent. Zij bepalen onderling, zonder overleg met ons, wat voor voedsel tegen welke prijs verkrijgbaar is, wat de nieuwe ontwikkelingen op voedselgebied zullen zijn en hoe het in het boerenbedrijf en in de Derde Wereld toe zal gaan.


De voedingsketen

De voedingsketen van boer tot consument bestaat uit vijf schakels:
= De eerste schakel bestaat uit 2,5 à 3 miljard boeren.
= Deze kopen hun grondstoffen (zaden, kunstmest en bestrijdingsmiddelen) bij agro-bedrijven. Deze bedrijven zorgen eveneens voor kredieten, kopen de landbouwprodukten op en verwerken ze tot halffabrikaten. De wereld van de agro-bedrijven wordt bepaald door vijf à tien zeer grote multinationals.
= De agro-bedrijven leveren de halffabrikaten aan de voedingsindustrie. Het gaat dan om bedrijven als Unilever en Nestlé. In iedere tak van deze sector beheersen zo'n vijf multinationals 80% van de markt.
= De voedingsindustrie verkoopt haar produkten aan de winkelketens, zoals bijvoorbeeld Ahold. Daarvan zijn er binnen niet al te lange tijd wereldwijd nog maar vijf à tien hele grote over, die de ontwikkelingen bepalen. Daarnaast zijn er nog kleinere winkelketens en een heleboel kleine supermarkten.
= Tenslotte zijn er dan zes miljard consumenten.

De vijf schakels van de voedingsketen
1. Landbouw   2,5 à 3 miljard boeren, waarvan:
2 miljoen in USA,
13 miljoen in Europa,
en 5 à 600 miljoen in
zowel India als China. 
2. Handel, transport
en verwerking 		5 à 10 agro-giganten* als Cargill;
deze leveren ook áán de boeren
kunstmest, zaad en bestrijdingsmiddelen. 64+
3. Voedingsindustrie 5 multinationals per sector, zoals
bijvoorbeeld Unilever en Nestlé, die
80% van de markt beheersen.*
4. Detailhandel 5 à 10 giga-winkelketens als Ahold*
en een heleboel kleinere ketens
en losse winkels.
5. Consumptie  6 miljard mensen.
* in de nabije toekomst terug

 
Schuiven met pionnen en torens

De wereld is klein geworden. Slechts een handvol giga-concerns maken de dienst uit in de verschillende schakels van de voedingsketen. Op het ene moment bestrijden ze elkaar. Zo kaapte concurrent ADM de cacao-divisie van W.R. Grace onder de neus van Cargill weg. 66 Op het andere moment werken de agro-reuzen samen: bijvoorbeeld in hun gemeenschappelijk pleidooi voor de zogenoemde vrijhandel en het afschaffen van wetten die de landbouwproduktie beperken.

De komende jaren zullen de agro-multinationals zich nog intensiever wijden aan het schuiven van de stukken op het wereldwijde schaakbord van de landbouw en de voedselindustrie. Zij zullen her en der bedrijven overnemen en met andere samenwerkingsverbanden aangaan. Ze zullen proberen hogerop te komen in de keten, en binnen te dringen in de wereld van de voedingsindustrie. Want daar valt meer te verdienen. Een bijkomend gevolg zal zijn dat deze praktisch onzichtbare bedrijven nog meer greep krijgen op de artikelen die in de supermarkt liggen. Opnieuw zal dan de positie van de boeren zwakker worden, omdat agro-multinationals dan nog meer gelegenheid hebben die landbouwgewassen uit te kiezen, waar ze het goedkoopst de hand op kunnen leggen.
Bij regeringen en internationale instellingen zullen de agro-giganten blijven lobbyen voor meer juridische ruimte, dat wil zeggen voor een verdere afbraak van de bescherming van de lokale landbouw en de lokale voedingsindustrie. Zo zullen ze onopgemerkt nog groter, vermogender en invloedrijker worden.

   
De grootste agro-multinationals
en hun belangrijkste activiteiten
  thuis-
land		 omzet
1997*		 oliën,
vetten		 zet-
meel		 sui-
ker		 cacao vee-
voer
Cargill USA 51 +++ ++ + +++ ++
ADM USA 16 +++ +++ + +++ ++
Eridania
Béghin-
Say		 Eur. 10,5 +++ ++ ++   ++
Tate 
& Lyle		 Eur. 7,5   +++ +++     
Charoen
Pokphand		 Thai-
land		 6   + ++   +++
Hope
Group 63+		 China ?         ++
* in miljarden dollars terug

 
Studie na studie  
 
Dan Glickman, Amerikaans Landbouwminister, op een persconferentie februari 1996 65: "Bij mijn reizen door het land, het afgelopen jaar, heb ik meer ongeruste opmerkingen over concentratie in de landbouwsector gehoord dan over enig ander onderwerp, inclusief de nieuwe Farm Bill.
Op het National Rural Forum in de herfst in Iowa vertelde Olive Valdez, een boerin uit Colorado aan president Clinton en mij dat wanneer ze haar dieren naar de veiling brengt er gewoonlijk maar drie opkopers zijn. Ze zei, ik citeer: 'We zien die drie opkopers voor de drie grootste firma's daar zitten lachen en kletsen. En wij zijn bang. Wij zijn doodsbenauwd omdat zij grapjes maken en lachen, omdat ze in staat zijn een spel te spelen met onze toekomst. Terwijl wij geen enkele zeggenschap hebben."

Vier jaar geleden startte er een onderzoek in opdracht van de Senaat naar concentratie in de vleesverwerkende industrie. Op deze persconferentie presenteerde Glickman het rapport. Er staat in dat drie firma's, waaronder Cargill, 80 procent van de markt in handen hebben. Maar de slotconclusie is dat er meer onderzoek gedaan moet worden. Glickman: "We moeten dieper in de materie duiken." De Landbouwminister kondigde een Adviesgroep Concentratie aan, met daarin boeren en economen, maar ook mensen van de agro-industrie, de monopolievormers zelf, die bestreden zouden worden.

Hoewel Glickman op de persconferentie ferme taal uitsloeg ("Wij kunnen en zullen geen oneerlijke handelspraktijken toestaan") blijkt hij concentratievorming in de agro-sector niet aan te willen pakken.


Zaden & landbouwgif  
 
De vijf grootste gentech bedrijven (AstraZeneca, DuPont, Monsanto, Novartis en Aventis hebben bijna honderd procent van de gentech zaadmarkt in handen en 22 procent van de totale (commerciële) wereldzaadhandel. Daarnaast produceren dezelfde vijf bedrijven 60 procent van al het landbouwgif in de wereld. 67 (Zie bijlage 4.)


'Die vijf gaan de dienst uitmaken'  
 
Jean Rummenie, landbouwdeskundige van de Nederlandse ambassade in Argentinië 68: "Ik heb met mensen van Ahold gesproken op een seminar in Chili en die zeggen dat er de komende jaren wereldwijd vijf grote supermarkten overblijven. Daar wil Ahold per se bij horen. Die vijf gaan de dienst uitmaken. (..) In Argentinië heeft men nog maar één eigen supermarktketen. De rest is in buitenlandse handen." 69+

De snel groeiende macht van supermarktketens vormt een grote bedreiging voor boeren in het Westen en de Derde Wereld die rechtstreeks groente of fruit leveren aan de supermarkten. Of via één tussenschakel melk of vlees. Rummenie: "Er is een keihard gevecht (in Argentinië) tussen de supermarkten onderling uitgebroken, waardoor de prijzen gemiddeld met 30 procent omlaag gegaan zijn. Maar in die strijd zetten ze (de supermarktketens) de producenten (o.a. de boeren) zo onder druk dat deze vervolgens niets verdienen. (..) Dat gaat een keer fout, dat kan bijna niet anders." 68

 
*          *           *

Verder naar het volgende hoofdstuk >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.
 
*          *           *
 
 
NOTEN
 * Ik ga in dit boek uit van een dollarkoers van f 2,20. terug
 
59. Het Financieele Dagblad; 18 maart 1998. terug
60+. Wat betreft maïszaad:
= 'Turning the paddy gold: corn in Southeast Asia'; Seedling - the quarterly newsletter of Genetic Resources Action International (GRAIN); september 1999; www.grain.org/publications. De 'bijna 70 procent' is gebaseerd op een onderzoek uit 1997. Toen ging het om de drie bedrijven Cargill, Pioneer en Charoen Pokphand-DeKalb. De Aziatische zaadproduktie en -verkoop van Cargill en CP-DeKalb zijn sindsdien overgekocht door Monsanto en Pioneer is in 1999 opgeslokt door de Amerikaanse zaad- en pesticide-gigant DuPont.
= Let wel: het gaat hier alleen om het zaad dat verkocht wordt. Zeer veel maïszaad wordt door boeren overgehouden van de vorige oogst en/of geruild met collega's.
= Wat betreft het katoenzaad zie: 'Terminator 2 Years Later: Suicide Seeds on the Fast Track'; RAFI; februari/maart 2000; www.rafi.org terug
61. Het Financieele Dagblad; 25 april 1995. terug
62. Idem; 2 mei 1995. terug
63+. Hope Group heeft 6 procent van het Chinese veevoer in handen. De belangrijkste eigenaar Liu Yongxing is waarschijnlijk de op één na rijkste man in China. Forbes Magazine; 29 november 1999; www.forbes.com terug
64+. Een aparte tak van de agro-industrie vormen de zuivelconcerns. Ook daar hebben we te maken met concentratie. In Nederland hebben twee concerns 97 procent van de zuivelmarkt in handen: Campina Melkunie 64 procent en Friesland Coberco Dairy Foods 33. Distrifood; 22 januari 2000. terug
65. 'Remarks for Secretary Dan Glickman - Concentration Press Conference Washington DC - February 14, 1996'; www.usda.gov/news/releases/1996/02/0064 terug
66. 'Cacaowereld in beweging'; Cargill Koerier; september 1997; terZake, pag. 1. terug
67. 'Seeds - the Jolly Green Shrinking Giant'; RAFI; 3 september 1999; www.rafi.org terug
68. Berichten Buitenland - nieuwsbrief voor de Nederlandse agribusiness; ministerie LNV; december 1999; pag. 5 en 6. terug
69+. Over winkelketens:
= In de wereld van de supermarktketens woedt op dit moment een ware oorlog. In ieder nummer van Berichten Buitenland - nieuwsbrief voor de Nederlandse agribusiness van het ministerie van Landbouw worden weer fusies of (internationale) overnames aangekondigd.
= Ahold heeft in Nederland een marktaandeel van 43 procent. Het Laurus-concern heeft na zijn laatste overname 30 procent in handen gekregen (mits de Nederlandse Mededingingsautoriteit niet teveel bezwaren maakt). Het gevolg is dat in ons land slechts twee concerns bijna driekwart van de supermarkten in bezit hebben. Binder; Ned. Agrarisch Jongeren Kontakt; maart 2000; pag. 4.
= "Ahold werkt met tien andere internationale supermarktconcerns aan een gezamenlijke inkoopbeurs op internet. (..) Samen koopt het elftal jaarlijks voor 660 miljard gulden in." Het Parool; 1 april 2000. Deze samenwerkingsvorm vergroot ongetwijfeld de macht van de supermarktketens tegenover de leveranciers, waaronder boeren. terug
 
*          *           *

Verder naar het volgende hoofdstuk >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.  
 
 

_ 		___