koe OOG  in  OOG  met  de   VERDELGINGSMACHINE   
 
       Inhoudsopgave - Bestellen - Downloaden - Maandblad - Boeken - Archief        
 
Publikatielijst - Landbouwsite - Duurzaamsite - dDH - Links - Verder >>  
 
de mond- en klauwzeercrisis van 2001
 
________    
____
 
 
SUCCESVOL VERZET, MAAR EEN ONZEKERE TOEKOMST  
 
nawoord
 
 
Europese regels veranderen - nog meer verzet
 
 
Het uitgebreide verzet tijdens de mond- en klauwzeercrisis heeft zijn uitwerking niet gemist. Notoire voorstanders van het rücksichtslos afmaken en vernietigen, blijken opeens een hele andere mening te hebben.
 
Neem bijvoorbeeld Eurocommissaris Byrne, de man van 'stamping out'. Onder de kop "'Vee niet meer afmaken bij uitbraak MKZ' - EU werkt aan nieuwe regels" schreef de NRC op 12 december 2001, een half jaar na de crisis: "Europa moet uiterlijk midden 2003 nieuwe regels hebben voor de bestrijding van mond- en klauwzeer. Daarbij moet worden voorkomen dat opnieuw dieren massaal uit voorzorg worden afgemaakt. Dat heeft Europees Commissaris voor Gezondheid en Consumentenbescherming David Byrne vanmorgen gezegd op een internationale conferentie over MKZ." Volgens een andere krant verklaarde Byrne ook: "Een herhaling van een crisis als deze kunnen we ons niet permitteren." 11
 
Trouw schreef naar aanleiding van dezelfde conferentie: "Aan het ruimen van dieren valt ook bij een uitbraak in de toekomst niet te ontkomen, geeft minister Brinkman onomwonden toe. Maar een andere benadering, zo zegt hij, zou er weleens toe kunnen leiden dat zowel de maatschappelijke als economische schade aanzienlijk kleiner is. Hij wijst dan vooral op het feit dat het nieuwe vaccin tegen mkz kan zorgen dat dieren in de omgeving van een besmettingshaard wel ingeënt worden, maar niet hoeven te worden vernietigd." 12
 
Een paar maanden later schreef hetzelfde dagblad over het nieuwe mond- en klauwzeer-draaiboek van dezelfde minister: "Bij een volgende epidemie van mond- en klauwzeer zal de Nederlandse overheid meer rekening houden met de maatschappelijke onrust die ontstaat bij het doden en vernietigen van dieren. De economische voordelen zullen niet langer allesbepalend zijn. Lopen de gemoederen te hoog op, dan is het niet uitgesloten dat tegen mkz gevaccineerde dieren, in weerwil van de regels van de Europese Unie (cursivering van mij - jps) toch mogen blijven leven. (..) In een interne nota voorspellen ambtenaren dat grootschalige ruimingen tot hevige onlusten onder boeren en burgers zullen leiden. Ook mensen die bij de uitvoering zijn betrokken, zullen zich gaan verzetten." 13
 
De grote boerenorganisatie LTO, die tijdens de crisis Brinkhorst adviseerde de geënte dieren af te maken, pleitte een jaar later "voor een zo snel mogelijk enten van de dieren in een beperkt gebied rond de uitbraak. Deze dieren zouden in leven moeten kunnen blijven." 14
En de belangrijkste internationale organisatie op het gebied van besmettelijke dierziekten, de OIE, bracht in juni 2002 de wachttijd na een noodvaccinatie voor mond- en klauwzeer terug van 12 naar zes maanden. Dat betekent dat een land een half jaar sneller de status 'mkz-vrij' krijgt bij preventief enten. Dat beperkt de economische schade bij enten aanzienlijk. Het OIE verklaart uitdrukkelijk dat de dieren die behandeld zijn met een marker- vaccin in leven mogen blijven. 15
 
In de Friese pers was een jaar na de crisis te lezen dat de Provincie officieel verklaarde "niet opnieuw te zullen meewerken aan het preventief ruimen van dieren als er opnieuw mkz uitbreekt. 'Het draagvlak voor medewerking aan een massale ruiming is weggevallen en zal niet terugkeren', aldus Gedeputeerde Piet Bijman." 16+
 
Het komt erop neer dat alle belangrijke organen nu van mening zijn dat het mogelijk zou moeten zijn geënte dieren in leven te laten en het vlees en zuivel van deze dieren op de een of andere manier te verkopen. Dit is een verbluffend fraai resultaat, als je je realiseert dat zowel de Nederlandse regering, als de Europese Commissie, als de grote boerenorganisatie LTO, als het internationale instituut voor besmettelijke dierziekten OIE oorspronkelijk van mening waren dat gevaccineerd vee vernietigd moest worden.
Hoe de praktijk er bij een nieuwe uitbraak uit gaat zien, moet nog blijken. Als de Europese Raad van ministers en de belangrijkste importerende landen grootschalige vernietiging blijven eisen, kan iedereen zich achter hen verschuilen. Maar een feit is dat zelfs de onverbiddelijke Eurocommissaris Byrne, met zijn schijnbaar onaantastbare positie en de bikkelharde Brinkman een zwaai van 180 graden hebben gemaakt.
 
Waar is dit grote succes aan te danken? Uiteraard aan de acties. Ik denk dat deze acties vooral zoveel indruk gemaakt hebben en daardoor zoveel effect gehad hebben, omdat ze authentiek waren. Dit keer was het niet een vakcentrale die een Jaarbeurshal afhuurde en voor petjes, fluitjes en gratis busvervoer zorgde. Dit keer waren het boeren en andere dierhouders die tot in het diepst van hun ziel geraakt waren, die zelf, zonder hulp van een goed georganiseerde bond allerlei verschillende soorten acties ondernamen.
Dit keer was het niet een staking of demonstratie voor een paar procent loonsverhoging of tegen de zoveelste bezuiniging (hoe belangrijk dat soort acties ook zijn). Dit keer ging het om een morele grens die overschreden was. Hier gebeurde iets verschrikkelijks, iets wat absoluut niet had kunnen gebeuren, had mogen gebeuren en wat toch gebeurd was. Hier vond iets plaats wat niemand wilde, behalve misschien een paar wezenloos kille bureaucraten, maar waar toch duizenden boeren en dorpelingen en honderdduizenden dieren aan moesten geloven. Dit was onvoorstelbaar.
 
De actiegroep Ent Europa! heeft zich nooit verbonden met een of andere politieke partij of met een bepaalde vorm van landbouwbeoefening. Zij heeft van het begin af aan gesteld dat zij "op grond van morele overwegingen" het ruimen afkeurt. Nu, achteraf, kunnen we vaststellen dat precies deze stellingname zoveel mensen aangesproken heeft.
De eis dat heel Europa geënt moet worden leek volstrekt irreëel, zeker op korte termijn. Toch heeft de actiegroep zich geschaard rondom juist deze eis, omdat het in haar ogen móest gebeuren. Het Europese vee móet geënt worden, de Europese regels móeten veranderd worden of dit politiek en economisch haalbaar is of niet. Juist deze principiële, compromisloze en daardoor heldere kijk op de mond- en klauwzeercrisis deed het prima.
 
 

Europese regels veranderen
 
In Kootwijkerbroek leverden boeren slag met de ME. Maar lang niet alle boeren kiezen zelf voor dit soort verzet. 17 Gerrit Marsman, biologische boer uit Marknesse: "Theoretisch zou je je wel willen verzetten, voor de poort gaan liggen, Kootwijkerbroekse toestanden. Maar je hebt niks te willen. Of je moet wel iets heel ludieks bedenken. Want je zit toch vast aan het systeem en je moet doen wat de regels zijn."
 
Tijdens de demonstratieve bijeenkomst in Dokkum eind mei 2002 vroeg ik enkele boeren of ze bij een nieuwe uitbraak voor ruimen zouden zijn als de EU-landen zouden dreigen hun grenzen dicht te gooien. Boerin Grytsje Andringa zou in dat geval meegaan met het ruimen. "Je wordt gedwongen met het beleid mee te gaan. (..) Het is een politiek spel en daar kunnen wij weinig aan veranderen." Boer Jaap de Graaf: "Het hele beleid moet veranderd worden, als je als Nederland alléén gaat enten, kom je er niet. Wij zijn afhankelijk van de export." De Graaf gelooft dat andere Europese landen hun grenzen dicht zullen doen als hier de geënte dieren niet afgemaakt zullen worden: "Omdat er overschotten zijn, gebruiken ze dat direct als argument." Als er vanwege de export geruimd moet worden "dan doen we het tòch weer. Ik ben boer en ik wil boer blijven. Ik heb zes kinderen. We hebben ook geen keus. Het landbouwbeleid is Europees. De Nederlandse landbouw is geworden tot wat het is door de Europese Unie. Dat kan je niet een, twee drie terugdraaien. We zouden best wel iets anders willen dan nu. Maar dat kan niet van de ene op de andere dag; dat moet langzaam gaan. Iets minder groot, dat kan best. Het systeem was dat het allemaal moest groeien. Maar de export moeten we behouden, daar moeten we juist trots op zijn. We kunnen niet zonder de export." 18+
 

 
Nog meer verzet
 
Helaas zijn er ook negatieve ontwikkelingen. Zo blijft het voeren van etensresten, het zogenaamde 'swill' in de Europese Unie toegestaan. Terwijl swill vermoedelijk de oorzaak was van de mond- en klauwzeeruitbraak in Engeland in 2001. Ook zijn een jaar na de crisis de reinigingsinstallaties voor veewagens nog steeds niet in orde. Terwijl een verontreinigde veewagen de oorzaak was van de uitbraak in ons land.
Ook reageert de rijksoverheid niet alert. Toen eind februari 2002 twee schapen in Engeland symptomen vertoonden van mond- en klauwzeer, wilde minister Brinkman de grenzen niet sluiten voor vee en vlees uit dit land. 19 Maar het ergste is nog wel dat de landbouwsector geen serieuze discussie op poten gezet heeft, laat staan concrete plannen gesmeed heeft om snel een landbouwstructuur te krijgen die ernstige epidemieën voorkomt.
 
Ongetwijfeld zal er vroeg of laat weer een besmettelijke veeziekte uitbreken. Hoe de Europese en Nederlandse overheid dan zullen reageren valt niet te voorspellen. Maar één ding staat als een paal boven water: bij het doden en vernietigen van gezonde dieren zal het verzet van boeren, dorpsbewoners en stedelingen groot zijn, veel groter dan tijdens de mond- en klauwzeercrisis van 2001. De opgedane actie-ervaring, het succes, de toename van de kennis en het ontstaan van hechte samenwerkingsverbanden 20 staan daar borg voor.
 
Noten

11.'"Massaal ruimen vee taboe" - Eurocommissaris Byrne sluit vaccineren niet
langer uit' in Trouw van 13 december 2001. terug
12.'Zieke dieren vinden toch nog weerklank'; Wouter Bax in Trouw; 13 december 2001. terug
13. 'Ministerie van Landbouw erkent morele grens aan ruimen bij mond- en klauwzeer'; Wouter Bax in Trouw; 16 februari 2002. 
terug
14. 'LTO blijft aandringen op andere MKZ- bestrijding in Europa'; persbericht LTO-Nederland; 23 mei
2002; www.agriholland.nl terug
15. 'Wachttijd bij noodvaccinatie MKZ verkort door OIE'; Boerderij; 4 juni 2002; www.agriholland.nl terug
16+. 'Draagvlak voor ruimingen in Fryslân verdwenen; Nieuwe Dockumer Courant; 27 mei 2002.
Andere resultaten:
= De Nederlandse Zuivel Organisatie verklaart al eind maart 2001 "zich te kunnen voorstellen dat Nederland zelfstandig overgaat tot het vaccineren tegen MKZ" (Agrarisch Dagblad; 30 maart 2001);
= Het Europarlement spreekt zich april 2001, midden in de crisis, al uit voor preventief enten tegen mond- en klauwzeer. (Ruimen, tien keer erger dan ik dacht - MKZ het boerenverhaal; Hans Siemes; Elsevier; Doetinchem 2001; pagina 38.)
= Brits overheidsrapport pleit voor lokale verkoop van voedsel (Guardian; 29 januari 2002);
= in de Tweede Kamer steunen alle partijen een motie van D'66 dat voortaan bij ruimingen binnen 14 dagen na het taxatierapport het volledige bedrag aan de boeren overgemaakt wordt, dus geen strafkortingen van tientallen procenten (mkz-debat van 24 april 2002); GroenLinks, ChristenUnie, SGP en CDA steunen een SP-motie tot het vaccineren en in leven laten van het vee bij een volgende mkz- uitbraak (zelfde debat);
= de overheid laat onderzoek doen naar de psychische gevolgen van de crisis.(Veerkracht; E. Heleen van Haaften en P.H. Kersten; Alterra-rapport 539; Wageningen, 2002. Uitgebreid rapport over de psychische schade bij boeren door de mond- en klauwzeercrisis. Met een lang hoofdstuk met opmerkingen van boeren.)
= terugdraaien van de kortingen ('Terugdraaien MKZ-korting
echt een wonder' in Agrarisch Dagblad van 6 juli 2002.) terug
17. Zie ook Streekstra in hoofdstuk 2terug
18+. Hans Siemes, auteur van het goed gedocumenteerde en redelijk kritische boek Ruimen, tien keer erger dan ik dacht: "Er is momenteel in de Europese Unie geen meerderheid te vinden voor enten en laten leven. Landen die aanvankelijk sympathiek stonden tegenover zo'n aanpak, zoals Duitsland, slaan weer aan het twijfelen. Groot- Brittannië, waar MKZ zo desastreus heeft toegeslagen, weet nog niet van wijken en volhardt in de oude strategie van ruimen. Een andere grootmacht, Frankrijk, wil er ook niet aan. De Nederlandse regering geeft geen tekenen dat ze er een halszaak van zal maken, hoewel de samenleving duidelijk anders wil.
De positie om er een keihard punt van te maken is zwak. Iets roepen in de geest van 'het moet en het zal en anders doen we het wel alleen', heeft geen enkele zin. Geen land in de Europese Unie heeft zulke grote exportbelangen binnen de EU als Nederland. Andere landen zouden maar al te graag een argument willen hebben om de grenzen dicht te doen voor Nederland. Een afwijkend MKZ-beleid van Nederland is zo'n argument. Met name voor de varkenshouderij, die zo sterk afhankelijk is van export, zou zo'n alleengang van Nederland desastreus zijn, maar ook voor de andere sectoren is het geen begaanbare weg gezien de financiële gevolgen.
De conclusie is een trieste. Als morgen een besmettelijke veeziekte uitbreekt, zoals varkenspest of MKZ, treedt de bestaande regeling in werking. Dat wil zeggen ruimen. En als er geënt wordt, worden vervolgens de dieren toch gedood en vernietigd. Een ongewisse factor is de houding van de veehouders. Gezien de ervaringen met MKZ en eerder met varkenspest is te verwachten dat zij dwars gaan liggen. 'Ze moeten door me heen schieten om nog een keer aan mijn dieren te komen', is een geluid dat veehouders die een ruiming hebben meegemaakt, laten horen. Ook dat leidt tot een trieste conclusie: bij een volgende uitbraak komen bestrijders (de overheid) en veehouders keihard tegenover elkaar te staan met alle gevolgen van dien." Ruimen, tien keer erger dan ik dacht - MKZ het boerenverhaal; Hans Siemes; Elsevier; Doetinchem 2001; pagina 79. terug
19. 'Britten: Sluiten grenzen overbodig'; Trouw; 28 februari 2002. terug
20. Zie bijlage G voor namen en (website)adressen. terug
 
*          *           *

Verder naar de gedichten. >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.
Naar de inhoudsopgave van Oog in Oog met de verdelgingsmachine.
 
 
 
 
 


_
___