Land en Stad - januari 2001
 
Overzicht januari - Landbouwsite - Duurzaamsite - dDH - Links - Verder >>  
 
________    
____		  
 

GLOBALISERING VEROORZAAKT HONGER OP GROTE SCHAAL  
 
tientallen onderzoeken bevestigen de somberste vermoedens
 
 
 Een alles verwoestende wervelstorm raast door het Zuiden. Dat beeld roept het rapport Trade and Hunger 1 van een groot aantal Zweedse kerkelijke organisaties op. Een vloedgolf van goedkope (meestal Westerse) landbouwprodukten en het inkrimpen van de overheidssteun hebben tientallen miljoenen plattelandsbewoners van hun bestaan beroofd en het leven van nog veel meer verder verschraald.
Het rapport is een samenvatting van meer dan vijftig grotere en kleiner onderzoeken en verklaringen van deskundigen. Telkens opnieuw duikt de conclusie op dat steeds meer armen in de Derde Wereld steeds vaker honger lijden door de liberalisering/globalisering van de laatste tien, vijftien jaar.
 
Sinds beginjaren tachtig hebben steeds meer landen uit het Zuiden zich verplicht tot een Structureel Aanpassingsprogramma (SAP), omdat zij anders geen leningen meer krijgen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Wereldbank en Westerse banken. Standaard eisen het IMF en de Wereldbank de grenzen verder te openen ook voor landbouwprodukten, minder beperkingen op te leggen aan het (buitenlandse) bedrijfsleven en de overheidsuitgaven terug te dringen door te snijden in voorzieningen voor de bevolking en door subsidies te verminderen.
In het kader van de GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) is in 1993 een bindende landbouwverdrag gesloten, de AoA (Agreement on Agriculture, zie bijlage 5 van het boek Duistere Machten). In 1994 is dit verdrag van kracht geworden. De WTO controleert of het verdrag nageleefd wordt. Landen die zich benadeeld voelen omdat een ander land het verdrag naar hun idee schendt kunnen bij de WTO een klacht indienen. Zo nodig kan de WTO dan handelssancties opleggen.
 
 
In de praktijk
 
Wat betekent liberalisering/globalisering in de praktijk voor de bevolking?
= De markten in de grote steden, maar ook in de kleinere plattelandsstadjes worden overspoeld door goedkoop graan en vlees, waartegen de plaatselijke boeren niet kunnen concurreren. Dit komt omdat de landelijke regering de invoerbelastingen moet beperken en de invoerquota moet opheffen.
= De gezondheidszorg en het onderwijs op het platteland zijn achteruit gegaan en duurder geworden. Dat geldt ook voor de landbouwtechnische steun.
= Goedkope leningen voor arme boeren zijn verdwenen evenals subsidies voor kunstmest, bestrijdingsmiddelen en zaden, zodat deze voor kleinere boeren onbetaalbaar worden.
= Regeringen hebben de staatsinkoopbureaus moeten afschaffen, de wettelijke minimumprijzen moeten laten schieten, het toezicht op tussenhandelaren moeten verminderen en binnen- en buitenlandse concerns meer speelruimte moeten geven.
= De overheid stelt minder opslagsilo's ter beschikking en verwaarloost het onderhoud van de wegen, zodat het transport van landbouwprodukten naar de markt in de stad moeizamer, zo niet onmogelijk wordt.
 
De gevolgen zijn schrikbarend:
= Wereldwijd hebben minstens 30 miljoen landarbeiders en kleine boeren hun werk verloren.
= Ontelbaar veel armen op het platteland hebben minder te eten, zodat ze honger lijden. Of ze kunnen alleen het allergoedkoopste eten aanschaffen, zodat ze aan ondervoeding gaan lijden, door een gebrek aan eiwitten, mineralen en vitamines.
= Het werk van vrouwen en kinderen wordt zwaarder, omdat mannen naar de stad, of soms zelfs naar een naburig land trekken om werk te zoeken.
= De krottewijken van de grote steden worden nog groter door de trek naar de stad.
= De landbouwgronden van boeren die failliet gegaan zijn komen in handen grote boeren, firma's en multinationals, die meer kunstmest, landbouwgif en irrigatiewater gebruiken en grote monoculturen invoeren.
= De Derde Wereldlanden raken voor hun voedselvoorziening steeds verder afhankelijk van het buitenland, vooral van de Verenigde Staten en de Europese Unie.
 
 
Armen
 
Volgens de IMF-economen zou handelsliberalisering ook de kleine boeren ten goede komen. En inderdaad zijn er een paar voorbeelden van groepen die erop vooruit gegaan zijn. B­voorbeeld boeren die een micro-krediet wisten te bemachtigen, of die hun produkten konden exporteren naar een buurland. Maar die schaarse voordelen wegen in de verste verte niet op tegen alle nadelen.
Armen in de stad, zo dachten de economen, zouden profiteren van de lagere voedselprijzen. In de praktijk blijken de meeste voedselprijzen omhoog gegaan te zijn, omdat de overheidssubsidies minder geworden zijn.
Al met al worden alleen tussenhandelaren, grote boeren, grote firma's en multinationals beter van de wereld-vrijhandel en de vermindering van de overheidsbemoeienis. De armen op het platteland en in de stad hebben het nakijken.
 
'Stop maar met je boerderij'  
 
Eunice Kazembe, ambassadeur te Taiwan voor de Zuidoost-Afrikaanse staat Malawi: "Zolang we over liberalisering, structurele aanpassing en globalisering hoofdzakelijk blijven praten in technische termen als BNP (Bruto Nationaal Produkt), economische groei, concurrentievermogen en dergelijke, zullen we het werkelijke probleem over het hoofd blijven zien: het verlies aan menselijke waardigheid, dat de Wereldbank, het IMF, de WTO en dergelijke instellingen bevorderen met hun zogenaamde goedbedoelde initiatieven.
 
Er was een tijd dat er in de dorpen die ik ken niet genoeg te eten was, maar wel een zo grote afwisseling dat de kinderen gezond konden opgroeien en de volwassenen voldoende weerstand behielden. Dat is voorbij. De kinderen zijn hongerig en meestal lusteloos en hun geestelijke en lichamelijk vermogens worden vanaf hun jeugd ondermijnd en beperkt. De volwassenen zijn lichamelijk verzwakt en zijn niet in staat zich te concentreren en vele uren achtereen te werken, zoals zij vroeger gewoon waren.
Er was een tijd dat scholen boeken hadden en schrijfgerei; onderwijzers waren gemotiveerd omdat ze genoeg verdienden om van te leven en in de plaatselijke gemeenschap gewaardeerd werden. Tegenwoordig gaan de meeste kinderen inderdaad wel naar school, maar ze hebben niks om op te schrijven, niets om te lezen. Onderwijzers hebben te kampen met tal van acute ernstige problemen, die ze moeten oplossen om in leven te blijven. Geconfronteerd met zulke verschrikkelijke problemen komt het onderrichten van jonge geesten op de tweede plaats. Het enthousiasme ontbreekt hen...
Er was een tijd dat wat de dorpsbewoner verbouwde op zijn land nog iets opbracht.
 
Nu de problemen in de handelssector samengaan met een voortdurende waardevermindering van de lokale munt, staat zelfs het kopen van zout - gewoon zout! - gelijk aan een belangrijke investeringsbeslissing, waarvoor lang gespaard moet worden.
Er was een tijd dat dorpsbewoners naar een ziekenhuis konden gaan en medicijnen konden krijgen voor hun kwalen. Als ze werkelijk ziek waren konden ze rekenen op een ziekenhuisbed en een deken. Dat is voorbij. De ziekenhuizen zijn door hun medicijnvoorraad heen, de bedden zijn meestal kapot en een dekkleed is een luxe.
Er was een tijd dat een ondernemer een zaakje kon beginnen en wat geld kon verdienen na verloop van tijd (immers: initiatief beloont zichzelf). De ondernemer kon rekenen op een zekere opbrengst, kon lenen tegen betaalbare rente en kon eerlijke en betrouwbare werknemers krijgen. Dat is voorbij. Inflatie is een vast gegeven (vanwege de alsmaar duurdere importen), de rente ligt boven de vijftig procent, en werknemers zijn te druk met hun eigen overlevingsstrijd en te verzwakt om behoorlijk arbeid te verrichten.
 
 Ja, je kan wel geld verdienen, door van alles te importeren uit de ontwikkelde landen en de Aziatische tijgers, wat gewoonlijk goedkoper is dan wat lokaal geproduceerd wordt. Dus stop maar met je boerderij of fabriek, beunhaas wat met e-commerce en benut je buitensporige winsten om er een life style op na te houden die zich kan meten met die van de Jonesen in Silicon Valley. Het is toch de tijd van de globalisering." 2

 
Europese exportsubsidies nekken boeren in Jamaica  
 
In 1998 en 1999 zagen boeren uit Jamaica zich gedwongen meer dan een half miljoen liter melk te vernietigen. Eerst hadden ze zo veel mogelijk melk voor een klein prijsje direct verkocht aan het publiek, kado gedaan aan ziekenhuizen, of gebruikt als veevoer. Maar wat zij echt niet kwijt konden lieten ze wegstromen.
 
Tot 1992 ging het goed met de melkveehouderij in Jamaica. Maar toen begon de ellende, omdat de regering van de Wereldbank de importheffing op poedermelk moest verlagen tot vijf procent. De drieduizend overwegend kleine melkveehouders konden de concurrentie niet aan met de goedkope melkpoeder uit andere landen, vooral uit de Europese Unie. Deze subsidieert de melkpoeder-exporten fors.
 
 Ondertussen hebben al heel wat boeren uit Jamaica verschillende dieren verkocht of geslacht, in een poging hun verliezen terug te dringen. De Jamaica Dairy Farmers Federation, de organisatie van kleine en middelgrote melkveehouders, zoekt nu naar andere verwerkingsmogelijkheden en nieuwe afzetkanalen. De Federatie heeft zich tot de EU gericht met het verzoek geen subsidies meer te verlenen voor exporten naar hun land. 3

 
Kleine Mexicaanse boer is de schatbewaarder van de wereld-rijkdom aan maïssoorten  
 
Mexico is het land van de maïs. Duizenden soorten komen er voor. Bijvoorbeeld typen maïs die goed tegen vorst en hagel bestand zijn, of tegen harde wind, die diep geplant kunnen worden zodat de zaden het erg lang zonder regen kunnen stellen, die goed tegen verschillende ziekten opgewassen zijn, of die op arme grond toch een mooie opbrengst geven. In heel wat streken van Mexico leveren deze maïssoorten meer op dan de moderne high tech soorten hier zouden kunnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat op driekwart van het Mexicaanse maïs-areaal inheemse soorten staan.
Ieder jaar opnieuw selecteren kleine boerengemeenschappen in afgelegen dorpjes zorgvuldig die maïssoorten, die het vermoedelijk het komende jaar op hun akkers het beste gaan doen. Deze kleine Mexicaanse boeren zijn in feite de conservatoren, de schatbewaarders van de genetische wereldrijkdom aan maïs.
 
Door de globalisering heerst er malaise op het platteland in Mexico. De armoede is bitterder geworden en steeds meer boeren trekken weg. Zo komt de selectie en de conservering van de maïs-diversiteit in gevaar.  In principe kunnen genenbanken de verschillende maïssoorten bewaren, maar de specifieke kennis welke soorten in welke omstandigheden met welke verzorging het goed zullen doen, dreigt verloren te gaan. 4 <jps>

 
Afkortingen
AoA - Agreement on Agriculture; landbouw vrijhandelsverdrag van de GATT.
GATT - General Agreement on Tariffs and Trade; wereldvrijhandelsverdrag.
IMF - Internationaal Monetair Fonds.
NAFTA - North American Free Trade Agreement; vrijhandelsverdrag tussen de Verenigde Staten, Canada en Mexico.
SAP - Structural Adjustment Program; Structureel Aanpassings Programma
WTO - World Trade Organisation; Wereld Handelsorganisatie, opvolger van de GATT.
 
 
Noten
 1. Trade and Hunger, an overview of case studies on the impact of trade liberalisation on food security; John Madeley; Forum Syd; Stockholm 2000. Meer informatie: www.forumsyd.se terug
 2. Uit een elektronisch debat over globalisering, georganiseerd door de Wereldbank en het Panos Instituut; mei 2000. Uit hoofdstuk 6 van Trade and Hunger. Meer informatie: www.worldbank.org/devforum of www.panos.org.uk terug
 3. Dit kader is gebaseerd op hoofdstuk 27 van Trade and Hunger: 'Dumping in Jamaica: dairy farming undermined by subsidised EU exports'. Naar een studie van Eurostep, november 1999. Meer informatie: www.oneworld.org/eurostep terug
 4. Dit kader is gebaseerd op hoofdstuk 26 van Trade and Hunger: 'Corn and NAFTA: an unhappy alliance'. Naar een artikel van Alejandro Nadal in Seedling, juni 2000. Meer informatie: www.grain.org terug
 
*          *           *

Begin februari verschijnt de volgende serie artikelen.
Reacties naar: jpsmit@xs4all.nl
 
 
Verder naar het volgende artikel >>
<< Terug naar het begin van dit artikel.
Naar   Overzicht  januari.  
 
 

_ 		___