De Buitenpost Sarajevo is in october 1997 gestart. Bijna twee jaar na de oorlog, op een moment dat grote hulporganisaties, zowel gouvernementele als niet-gouvernementele organisaties, al een tijdje bezig waren en de eerste zelfs al weer aan het wegtrekken waren. Het ergste leed was geleden, maar een grote leegte stond voor de deur. Het land werd nog steeds geregeerd door de mensen, die mede de oorlog veroorzaakt hadden. Het land was nog steeds volledig afhankelijk van de buitenlandse politiek van de buurlanden en van de internationale politiek. Bovendien was de gehele sociale bodem weggeslagen: honderdduizenden vluchtelingen, mensen die nu ergens wonen, maar zonder thuisgevoel (de zogenaamde 'verplaatste' personen), honderduizenden doden, waar om getreurd wordt, honderduizenden jongeren en hoger opgeleide mensen, die vertrokken zijn en daarbij hun ouders achter lieten, die nu, op hun oude dag, hun eigen boontjes moeten doppen, maffia-achtige types en monopolisten, die deze nieuwe en kleine staat proberen te beheersen en vooral het gevoel bij de nog aanwezige jongeren, dat zij in de rest van de wereld en in de rest van Europa als achterlijk, onderontwikkeld en barbaars worden beschouwd. Met andere woorden: een sterk ontwikkeld minderwaardigheidscomplex en slachtoffercomplex, mede versterkt door de internationale gemeenschap, die voor een groot deel vertegenwoordigd wordt door ambitieuze mensen met een geweldig salaris en de vrijheid te gaan en staan waar men wil.
En met een geruineerde economie moet dit land in de pas gaan lopen. Daar gaat dus een tijd over heen.

En hoe is deze situatie nu? Twee weken nadat de Buitenpost in Sarajevo begon, startte de PTT de internetprovider bih.net. De medewerker van de Buitenpost stond in de rij en trof een oudere dame uit Luxemburg, die eenzelfde tweede-generatie humanitaire organisatie vertegenwoordigt. Zij zei: "het eerste jaar na een oorlog is er euforie, het tweede jaar na de oorlog is er hoop, het derde jaar is er wanhoop, en het duurt acht jaar voordat de situatie genormaliseerd is." Wij vroegen haar of zij wist dat 8 ook het getal van eindeloos is, en inderdaad wist zij dat.
Dit verslag is vijf jaar na de oorlog geschreven.
De nationalistische partijen hebben ook de laatste verkiezingen gewonnen en de ideologie van het nationalisme heeft diep wortel geschoten. Het land is eindeloos verdeeld en deze vicieuze cirkel is moeilijk te doorbreken. Het is als een cocktail, waarvan de ingrediënten via moeilijke scheikundige processen van elkaar zijn gescheiden. Eenmaal gescheiden, een beetje aangetast door deze processen, kunnen zij niet meer eenzelfde cocktail vormen, als dat zij voorheen deden.
De Dayton vredesakkoorden in Bosnië ondersteunen de verdeeldheid, met een nieuwe ingrediënt, de internationale gemeenschap, als bindmiddel. Maar ook met bevoegdheden, die het parlement of de president te boven gaan. In de Dayton accoorden heeft iedereen zijn zin gehad, dus nu is niemand tevreden. De Bosniakken niet, omdat zij zien dat BiH niet als één land fuktioneert, de Kroaten niet omdat zij geen entiteit hebben, zoals de Serviërs dat wel hebben, de Serviërs niet, omdat zij in hun entiteit niet kunnen doen wat ze willen, en alle Bosniërs gezamenlijk niet, omdat hun geschiedenis en hun toekomst voorlopig stuk is.

Bosnië is een land met een bevolking, waarvan een groot deel niet opgeleid is of opgevoed is met oorlogsdenken. Vele hoger opgeleiden zijn vertrokken naar elders en vele boeren, om het zo maar even te zeggen, maken de dienst uit, wat jonge mensen, en vooral stedelingen, nog meer aanzet hun heil elders te gaan zoeken. Er wordt zelfs wel eens beweerd, dat het de bedoeling is van de internationale gemeenschap om de jonge vruchten van deze staat te plukken en zo hun eigen vergrijzing te verminderen en de rest als een verdeeld zootje ongeregeld achter te laten. Maar dergelijke gedachten zijn verder niet van belang in dit verslag. Hoe dan ook, een peiling zei dat 62% van de jongeren (tot 45 jaar) het land wil verlaten.

Bij aanvang van de Buitenpost was reizen in het land, voor lokale mensen, nog erg lastig. Diverse maatregelen, zoals universele autonummerborden en één munteenheid hebben ervoor gezorgd dat reizen nu min of meer overal mogelijk is.
Een groot deel van de vernietigde huizen zijn opgeknapt, al zijn er nog erg veel locaties, vooral in de dorpen, waar dat niet gebeurd is. Een deel van de vluchtelingen hebben kunnen terugkeren, al ging dat aanvankelijk met grote problemen gepaard. In sommige gemeenten loopt de terugkeer makkelijker, in andere moeilijker. Daarbij moet verteld worden, dat vele vluchtelingen niet terug willen keren omdat zij niet geconfronteerd willen worden met hun verleden of niet in een plaats willen wonen, waar zij een minderheid vormen.
De privatisering is langzaam op gang gekomen, maar zelden met het gewenste resultaat: grote onrendabele ondernemingen werken nog steeds niet, rendabele ondernemingen werken wel, maar de winsten vloeien naar enkelen en niet naar de gehele maatschappij.
In de huizenmarkt bestaat nog altijd veel onduidelijkheid over eigendomsrecht. Daarnaast hebben vele mensen alles verloren en van het recht om hun huis te kopen kunnen zij geen gebruik maken.
De werkeloosheid is nog altijd schrijnend, meer dan 50%.
Aan de andere kant is het inspirerend om vele mensen te zien, die alle vooroordelen achterwege laten en hun best doen een normaal bestaan op te bouwen, waarbij nationalisme, en angst, geen deel uitmaakt van het denken.

Bosnië is een vreemd land. Alles wat gebeurt heeft een extra dimensie, een onverwachte kant, een complicatie, een verrijking. Van deze talenten hebben de Bosniërs er niet veel verloren. Men zegt wel eens: In Bosnië is geen verrassing meer mogelijk, omdat alles namelijk mogelijk is. Maar in Bosnië praat men zachtjes. De verhalen komen vaak de bergen niet over en komen daardoor terug in de gemeenschap. Vandaar dat over vele onderwerpen niet eens gefluisterd wordt. Bosnië is een land 1/3 groter dan Nederland, maar als je het plat zou strijken met een strijkbout zou het 3 x zo groot als Nederland zijn.

Hier moet ook vermeld worden, dat vooral Sarajevo een facelift heeft ondergaan die, de werkspirit van de Bosniërs onderstreept. De stad ziet er in vele gevallen beter uit als voor de oorlog. Het is een prachtige stad zo tussen de bergen.

Een andere ontwikkeling is die van de wereldpolitiek. De Bosniërs zijn er zich goed van bewust, dat zij in een oorlog terecht zijn gekomen, die buitenlandse machten in Bosnië hebben geimporteerd. Ook de vrede, die volgde, is opgelegd door buitenstaanders. Zodoende hebben gebeurtenissen in de internationale politiek nog steeds veel invloed op de lokale situatie in Bosnië Hercegovina. Ik denk hierbij vooral aan de NATO-oorlog om Kosovo, de politieke veranderingen in Kroatië en Joegoslavië (Servië), de uitbreidingsplannen van de EU en de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Omdat deze ontwikkelingen erg snel gaan kun je stellen, dat de Bosniërs vooral afwachten en zien wat er gebeurt.

Op politiek vlak is in de afgelopen vijf jaar niet veel veranderd, nieuwe gezichten bepalen dezelfde oude partijen. Je kunt stellen, dat Bosnië Hercegovina als staat amper functioneert, omdat de verschillende delen van het land in eerste instantie hun eigen belangen nastreven, inclusief de internationale gemeenschap. Daardoor krijg je een soort van mix die schift, maar alle betrokken partijen kunnen zo in ieder geval hun eigenbelang nastreven en dat lijkt voldoende.
(Legale) corruptie viert hoogtij. Daarbij moet vermeld worden, dat ook de internationale gemeenschap zich niet onbetuigd laat. En wat gebeurt er als je naar Bosnië komt met moralistische uitgangspunten, terwijl blijkt dat deze moraal ook niet altijd kosjer werkt: inderdaad, de mensen doen zoals ze geleerd is en moraliteit wordt een soort naieve eigenschap, die je alleen gebruikt in sociaal gewenste gesprekken.

Omdat De Buitenpost graag een bijdrage wil leveren aan de cultuurbeleving en omdat de Buitenpost cultuurbeleving als een essentieel onderdeel van het dagelijks leven ziet, zullen we hier ook een alinea aan dit onderwerp besteden. Sarajevo, en Bosnië Hercegovina is een plaats waar grote persoonlijkheden, wetenschappers en artiesten vandaan komen. Denk hierbij aan Ivo Andric, Emir Kustarica, Nikola Tesla en vele anderen. Vooral de poëzie en muziek zijn veelvuldig gebruikt en sterk ontwikkeld, maar dan wel ontwikkeld in de breedte en niet in de hoogte.
Iedere muziekstijl was voor de oorlog in Bosnië te vinden: zigeunermuziek, sevdalinka's, kolo vertegenwoordigen een enorm scala aan folk en folkloristische muziek, maar tegelijkertijd was er ook avant-garde, underground rock muziek, pop, punk, jazz en zo verder. In muziek hadden alle bevolkingsgroepen (Bosniakken, Serviërs, Kroaten, Joden, Zigeuners, Dalmatiërs, Istriërs, Albanezen, Hongaren) hun invloeden achter gelaten. De oorlog heeft het leven voor veel muzikanten onmogelijk gemaakt; hun 'markt' was het eerste dat verdween. Slechts sporadisch zie je nog spontane lokale muziek. Af en toe zijn er nog wel traditionele dans- en muziekgroepen, maar deze zijn behoorlijk ingeburgerd bij de elite, omdat alleen daar genoeg verdiensten te vinden zijn. Verder zie je geen orkestjes meer, maar eenlingen, die zich achter een machine verschuilen en vandaar alle traditionele instrumenten laat horen, maar vaak met een verschrikkelijke geluidskwaliteit. Vele jonge muzikanten vertrokken. Nieuwe muziek is bij voorbaat niet goed genoeg om van te leven, zodat veel getalenteerde muzikanten terugvallen op oude composities.
Een paar groepen van voor de oorlog beheersen het popcircuit. Heel langzaam komen nieuwe, jonge groepen in de aandacht.
Er komen ook veel buitenlandse artiesten naar Bosnië, naast diplomaten, mensen die voor NGO's werken en journalisten zijn zij de meest frequente bezoekers van de grotere festivals.
Een aantal van hen speelt op festivals en avonden, die georganiseerd zijn door de internationale gemeenschap. Een aantal vind haar weg via de 'ondergrondse'.
In Sarajevo bestaat een levendig festivalklimaat; een prachtig film festival maar ook goede jazz-, theater-, dans-, en muziekfestivals, kortom alles. Het enige dat Sarajevo niet heeft, is een plaats waar mensen regelmatig samen kunnen komen, er is geen concerthal, jeugdclub of zoiets dergelijks alhoewel daar een grote behoefte aan is.