AMIR TELIBECIREVIC LUNJO: Na Tito, opnieuw Tito

'Laten wij onze broederschap en eenheid behouden als was het de pupil van onze eigen ogen' - met deze boodschap begon of eindigde de overleden Josif Broz Tito vele van zijn beroemde toespraken in eindeloos veel bijeenkomsten overal in Joegoslavie. Vele van hen aan wie deze boodschap gericht was begrepen de boodschap letterlijk terwijl anderen hem verkeert begrepen of zelfs helemaal niet begrepen. Na tientallen jaren van Tito's charismatische leiderschap werd deze zin behoorlijk saai voor de lokale mensen en het werd ongemerkt zoiets als een refrein in een lied dat constant boven aan de hitlijsten prijkt in iedere Joegoslavisch republiek. In het geval van Bosnie Hercegovina, de etnisch meest gemixte republiek in Joegoslavie, had deze zin een zware betekenis, maar dat is een ander verhaal wat bovendien nog niet eens afgelopen is. Naast deze uitspraak had Tito vele soorgelijke uitspraken waarmee hij bekend was bij vrienden en vijanden.
Er is al veel gesproken, geschreven, verteld, opgenomen, uitgezonden, inelkaar geknutseld en ondekt over Tito maar misschien niet zo veel over de mensen waar hij zorg voor draagde. Vooral de jonge mensen, Tito's pioniers en socialistisch jeugd en later de maniakken, oorlogscriminelen, etnische fanatiekelingen, alcoholisten, krijgers en junkies. Uiteraard past niet iedereen in een van deze catagorieen maar de laatste Balkan oorlog bewees dat in ieder geval vele tot een dezer catagorieen behoorde.
Er was zelfs een groot aantal ouderen die zo geklassificeerd kunnen worden en de jongeren bij hun ideeen betrokken maar na Tito's dood vroegen zelfs de jongeren zich af wiens pioniers en socialistische jeugd zij zijn en met welk doel. Voor wie moest de rode sjaal, de anjers en de estafettestokken doorgegeven worden? Tien jaar na Tito's dood bestonden deze vragen nog steeds maar antwoorden werden nooit gegeven. Er werden alleen eindeloos veel nieuwe, enge en harde vragen gesteld. Ergens in ruimte en tijd bleef er een speficieke relatie bestaan tussen de jeugd in Bosnie, met generaties die in de zeventiger jaren geboren zijn en zij die na de dood van Tito geboren zijn, die proberen om een klein beetje van de ervaringen, kennis en truuks op te doen van de voorgaande generaties, die slechts mistige herrineringen hebben uit tijden dat zij in ieder geval nog ergens in geloofden.
In down town Sarajevo (op de beroemde snyper alley) staat een metalen standbeeld van Tito op werkelijke groote. Gedurende de bombardementen en de omsingeling van de stad was de eerste frontlijn slechts honderd meter van het standbeeld verwijderd. Drie en een half jaar maakte van de meeste huizen ruines of werden in ieder geval beschadigd en ploegde de grond rondom het standbeeld om, maar het standbeeld heeft geen schade. Er zit zelfs geen krasje op. Duizenden verschillende vliegende projectielen miste het metalen figuur op een of andere manier. Het is hier bekend dat zij die de stad vernietigden en molesteerden, overduidelijk haatgevoelens hadden tegenover Tito en toch hebben zij het standbeeld niet vernield terwijl zij alle kansen daartoe hadden omdat het standbeeld niet beschermd wordt door bomen of huizen. Het staat op een open plek en zichbaar vanuit verschillende kanten. Daarnaast was er vaak een zogenaamd ongeselecteerd bombardement op Sarajevo en daardoor werden vele huizen, gebouwen en straten toevallig geraakt, maar het standbeeld werd zelfs niet toevallig geraakt. Ik schrijf dit allemaal als een feit en ik ben niet bijgelovig maar ik voel dat er in dit verhaal dingen komen die onnodig zijn om over te denken.

Regelmatig na de oorlog, ieder jaar op 25 Mei, Tito's geboortedag en de dag van de jeugd, verzamelen zich een aantal jongeren rondom het standbeeld. Eerst leggen zij bloemenkransen bij het standbeeld en dan zitten zij naast het beeld, zingen oude liederen, drinken en kotsen naderhand maar zij zijn gelukkig of voelen zich in ieder gaval tijdelijk tevreden in hun ziel vanwege dat alles.

Het heeft niet veel te doen met de communistische partij noch enig andere politieke betekenis. Jonge mensen hier zoeken een denkbeeldigs 'leider en idool'. De overleden Tito is een van de meest serieuze kandidaten voor deze positie en dat is er dan tevens een met een compromis. Net als zijn Joegoslavie een duidelijk groot compromis was binnen de toen heersende geopolitieke wereldorde. 'De beweging van niet gebonden landen was Tito's uitvinding, als een soort van kladloper tussen de westerse en oosterse machtsblokken. Het is een van de redenen waarom Tito's Joegoslavie nu, van een afstand, op een van de mooiste illusies in de wereld lijkt.
Ondertussen kan er onder de lokale jeugd ook nationalistische sentimenten gevonden worden die soms deels gerechtvaardigd kunnen worden en vaak geheel niet. Het zijn bevoorbeeld jongeren die hun hele leven van hun ouders hoorden dat Tito een vijand van alleen hun etnische groep was, of van die arme jongens wiens gehele familie is afgelacht tijdens de laatste oorlog, die nu werkelos zijn en nu meer belangrijkere dingen hebben om aan te denken dan aan Tito of enig ander persoon. Dan zijn er ook jonge religieuze fanatiekelingen en jongeren met een te groot complex maar het is onmogelijk om een definitie van hun metale achtergrond te maken.
Vanwege de extreem harde sociale en economische situatie hier, zeggen tieners vaak dat er geen enkele toekomst voor hen is. Helaas is het een redelijk gerechtvaardigde opinie alhoewel nog altijd een zonder definitie. Zelfs hen die dat zeggen kunnen niet precies zeggen wat zij willen met hun 'toekomst' en wat 'hier' betekent. Vanwege dezelfde redenen heb je nu ook vele die wachten op nieuwe Tito tijden ergens in Canada, Australie, Nederland of America.
'Fucking Tito', 'Tito fucker' en 'may Tito fuck you' zijn inmiddels gestandariseerde vloeken onder de Sarajevo jeugd in de laatste 12 jaar. Zo standaard dat het serieus de positie bedreigd van de oudste en meest gebruikte harde vloek hier; 'moederneuker'. Om de basis van deze vloek te begrijpen moet men in Sarajevo geboren zijn of in ieder geval opgegroeid. Het heeft niets te maken met een haat naar Tito, het heeft met haat niets te doen. Het is eenvoudigweg een balkan vervanging voor de vloeken over god.
Gelijk aan deze vloek staan de bijnamen die een meer positievere manier verduidelijken zoals; 'Hij is Tito' of zelfs 'Zij is Tito. Deze bijnamen zijn uitgesproken met bewondering en bestempelen de personen die indrukwekkend zijn of mensen op een orginele manier kunnen vermaken of gewoon 'cool' zijn. Dus er is nog steeds een speciale en niet geheel gedefinieerde relatie in de lucht tussen de Sarajevo jeugd en de mythe, de mythe van maarschalk Tito.
Onbewust klagen tieners over de leider die verbonden was met het publieke geheim dat hij een soort relatie had met de filmster Sophia Loren, ongeveer 40 jaar geleden, terwijl het er ook naar uit zag dat Tito geen moer gaf om de opinie van Sofia's man, Carlo Ponti noch van het gedrag van het centraal comite of met de geruchten die bij dergelijke escapades te horen zijn. Het is zeker niet te vergelijken met het voorbeeld van Jeltsin die voor de televisie een van zijn secetrasees in haar kont knijpt.
Tito had meer intieme contacten met vrouwen maar hij deed dat met stijl en daarom had hij vele jonge volgers waarvan sommige met trots vertellen dat zij lid waren van de Tito pioniers of de Socialistische jeugd en sommige die spijt hebben dat zij de kans gemist hebben daarbij te horen. Indien er geen sexuele revolutie is dan zijn er zeker de sexuele insinuaties die op een dag de motieven van de jongeren die nu beweren geen toekomst te hebben, kunnen gaan leiden . Een dergelijke mogelijkheid (sinds de Balkan geen verrassingen meer heeft; alles is mogelijk) herrinert mij aan een dronkelap op straat die ik enkele weken geleden zag. Hij was dronken van top tot teen en terwijl hij op de tramlijn lag, brabelde hij tegen zichzelf. Enkele van de woorden die ik opving; "Ik ben de grootste neuker hier, ik neukte half Sarajevo, en de andere helft verneukte mij. Alleen die dooie Tito was een grotere neuker dan mij."

Het woord "rahmetli" is een Bosnisch Muslim woord voor een overleden persoon

Meer over Tito op het web