Protests in Serbia Archive
"Dit is het meest serieuze protest sinds 1968"

---

Vrijdag 29 november, 12.00 uur. Bij het literaire café Plato in de binnenstad verzamelen zich rond de 20.000 studenten. Het is al de elfde keer dat ze ondanks natte sneeuw en snijdende kou de straat op gaan. Het eerste uur lezen twee studenten steunbetuigingen uit andere steden en petities voor. Ook een aantal professoren voert het woord, onder luid gejuich van de studenten. Daarna volgt een mars door het centrum van Belgrado, waarbij de demonstranten vanaf balkons en uit ramen toegejuicht worden. Het protest heeft vandaag een ironisch tintje. Op 29 november werd onder het oude regime de proclamatie van het communistische Joegoslavië herdacht. Alleen in het federale Joegoslavië van Servië en Montenegro, waar de oude garde nog aan de macht is, is er op die datum nog een officiële vrije dag.
De demonstranten worden begeleid door opvallend weinig politie. Alleen een paar verkeersagenten zijn bezig zijstraten af te zetten. Wel loopt aan de kop van de stoet een aantal mannen continu in de bovenste knoop van hun windjack te praten. "In de kelders van de officiële gebouwen en in bussen buiten het centrum houdt de politie speciale eenheden achter de hand", zegt Uros Bobic (20), een van de leden van het actiecomité van de Universiteit voor de Kunsten. "Binnen enkele minuten kunnen die ingrijpen."
Belgrado heeft drie universiteiten. Een algemene, één voor de Kunsten en de 'Gebroeders Karic' (Braca Karic)-universiteit. Die laatste is een privé-instelling, opgezet door de schatrijke broers Karic, (die verder onder meer een TV-station bezitten) waar studenten acteer-, regie- en dramaturgiecursussen kunnen volgen, maar ook zaken als management kunnen studeren.
Het dagelijkse massaprotest wordt gehouden door studenten van de algemene universiteit, maar die van de Universiteit voor de Kunsten vinden dat niet ver genoeg gaan. Bobic: "Wij denken dat het meer effect heeft als de acties ook in het dagelijks leven voelbaar worden. In het geval van mijn universiteit betekent dat dat we het culturele leven in Belgrado zullen proberen lam te leggen. Een groot deel van de mensen die in theaters, musea enzovoort werken studeren nog, omdat veel van de vroegere personeelsleden het land hebben verlaten, of in de oorlog omgekomen zijn. Als de studenten in staking gaan heeft dat dus al een groot effect, maar we hopen ook op steun van de afgestudeerden die inmiddels bij de televisie, theaters enzovoort werkzaam zijn. De volgende stap is dan dat de mensen op de van de Universiteit van Belgrado deze actie overnemen. Studenten werktuigbouwkunde gaan dan praten met arbeiders uit machinefabrieken, die uit de transportsector met bus- en taxichauffeurs enzovoort. Dan bestrijk je ineens alle sectoren van de maatschappij", zegt Bobic hoopvol. "De regering heeft dan de keuze tussen het op geweld laten uitdraaien, zoals in Roemenië in 1989, of toegeven aan onze belangrijkste eis: het vormen van een comité uit alle partijen dat het besluit de verkiezingen ongeldig te verklaren zal herzien. Als dat gebeurt gaan we meteen weer aan het werk. Onze eis heeft geen partijpolitiek karakter. Wij zijn tegen het stelen van stemmen, door wie dan ook."
Ondanks al z'n optimisme beseft Bobic heel goed dat het protest even snel kan uitdoven als het opgelaaid is: "Ik denk dat de blokkade van het culturele leven in Belgrado er komt, maar het is erg de vraag hoe het elders gaat. In de rest van Servië zijn de mensen solidair, maar actie voeren is daar veel moeilijker. Ook al ben je in een kleine stad in de meerderheid, de kleine minderheid die trouw is aan het regime weet precies waar je woont en wat je doet, en kan je dus heel makkelijk terroriseren. Aan de andere kant is dit wel het meest serieuze protest sinds 1968. Bij de manifestaties in 1991 en 1992 was het iedere avond feest. Nu komen de mensen bij elkaar om te overleggen, staat de radio aan voor het nieuws en niet de muziek, en gaan ze de straat op om anderen op straat te krijgen."
Zelfs al blijven de protesten aanhouden, dan nog is het maar de vraag of er fundamenteel iets verandert. De mensen zijn volgens Bobic namelijk niet zonder meer anti-Milosevic. "Alleen het progressieve gedeelte van de bevolking wil Slobodan Milosevic weg hebben. De meerderheid van de bevolking is gewend aan sterke leiders. Milosevic wordt door haar niet verantwoordelijk gehouden voor bijvoorbeeld de ingestorte economie, de gekelderde inkomens, de criminaliteit enzovoort. Dat is de schuld van het buitenland, de mensen rond hem en de lokale bestuurders. Het is net als in de tijd van Tito. Die werd ook nooit genoemd als er een crisis was."

De huidige crisis heeft effect op alle gebieden: het universitaire leven, de kwaliteit van het voedsel, en de interne spanningen in het land.
Bobic: "Onze diploma's hebben geen waarde meer. De curricula zijn vaak al dertig jaar hetzelfde, en er is al jaren geen buitenlandse literatuur meer vertaald, simpelweg omdat niemand er om geeft. Verder worden de universiteiten voor allerlei smerige karweitjes gebruikt: leiders van fascistische bewegingen kunnen hier zonder meer les geven. Je hoeft ook niet meer te studeren voor een bul, je kan hem gewoon kopen. De kans is groot dat als je een willekeurige student vraagt hoe het met z'n studie is, hij zegt: "Ik werk om m'n bul te kunnen betalen, en daarna ga ik werken in het buitenland. Het enige goede aan het universitaire systeem is de prijs van het eten. Een warme maaltijd kost 1,7 dinar (60 cent), het ontbijt 1,2 dinar (42 cent). Als je van buiten Belgrado komt is het heel wat als je voor die prijzen al kunt eten. In z'n algemeenheid is de kwaliteit van het eten tien keer slechter dan voor de oorlog. Het brood in de winkel is vaak twee dagen oud, en in veel restaurants wordt het eten dat overblijft bewaard en de volgende dag weer geserveerd."
"Het meest vreselijk zijn de interne problemen in ons land: die met de Kosovaren in het zuiden, die tussen Zuid-Servië en Belgrado en die met de minderheden in de Vojvodina in het noorden. Misschien is er straks wel oorlog met het zuiden of het noorden, misschien is het mijn straat tegen de volgende of ik tegen m'n buurman... Het duurde van 1945 tot in de jaren zeventig tot de mensen weer vertrouwen kregen in het land waarin ze woonden. Daarna ging het twintig jaar goed, en toen kregen ze het bewijs dat ze ongelijk hadden. Als het weer zo lang duurt na het verdwijnen hier van de communisten, pakweg over vijf jaar, dan ben ik zestig voordat ik hier normaal leven kan. Ik heb nu nog de energie om hier te leven. Ik werk als geluidstechnicus bij het oppositionele radiostation B92 en de sfeer daar houdt me op de been. Als ik merk dat de atmosfeer daar verslechtert of als ik bijvoorbeeld kinderen zou willen, ga ik het land uit. Ik wil niet dat mijn kinderen opgroeien tussen die van lokale chauvinisten. De duisternis hier eet je op zonder dat je merkt wat er gebeurt. Dat willen we stoppen."
Het studentenprotest van die dag verloopt verder rustig. Er wordt niet met eieren, maar met wc-rollen gegooid. Om half vier zijn de studenten terug bij Plato. Anderhalf uur later zullen de burgers van Belgrado bij het gebouw van de Democratische Partij op het Terazije-plein het protest weer overnemen.

Bas Tielens

Uit het blad 'Now Future', nr. 8; dec. '96.

Oproep: Steun de studenten

protest96@galeb.etf.bg.ac.yu

Nieuws over de acties van de studenten in Belgrado is te vinden op de hun eigen site.