[West-Sahara] Ebbaba Hameida in Volkskrant over autonomie

[fwillems op antenna.nl]

In de Volkskrant staat een gesprek van Dion Mebius met de Sahraanse 
journaliste Ebbaba Hameida.
Misschien wel het interessantste artikel in de krant van de afgelopen 10 
jaar.


https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/marokko-chanteert-nederland-als-het-iets-wil-bereiken-zet-het-de-kraan-met-migranten-open~b51a8468/



INTERVIEW  EBBABA HAMEIDA

‘Marokko chanteert Nederland: als het iets wil bereiken, zet het de 
kraan met migranten open’

Nederland steunt Marokko bij het inlijven van de Westelijke Sahara. 
Waarom eigenlijk? Dit gaat over het afremmen van migratie, stelt de 
gelouwerde journalist Ebbaba Hameida.

Dion Mebius27 januari 2023, 16:49

‘Dit moet fake news zijn’, denkt Ebbaba Hameida (30) op haar hotelkamer 
in Odesa. Het is een maand na het begin van de Russische invasie in 
Oekraïne; de Spaanse publieke omroep RTVE heeft de journalist naar de 
havenstad aan de Zwarte Zee gestuurd om verslag te doen. Als ze in haar 
hotel een reportage voorbereidt over de gevolgen van de Russische 
bezetting, krijgt Hameida een verontrustend appje van een collega. Er is 
groot nieuws over een ándere bezetting. Die van Hameida’s eigen grond: 
de Westelijke Sahara.

‘Ik kon niet geloven wat ik las’, zegt Hameida tien maanden later. ‘Maar 
toen werd ik opeens van alle kanten gebeld, en besefte ik: dit is echt 
waar.’

Sinds 1975 wordt de Westelijke Sahara, een woestijngebied in het 
noordwesten van Afrika en de historische grond van de circa half miljoen 
Saharanen, grotendeels bezet door noorderbuur Marokko. De Verenigde 
Naties hebben de Marokkaanse inname nooit erkend en sturen al een halve 
eeuw aan op een referendum over het lot van de Westelijke Sahara. Dat 
gold ook voor Spanje, dat als voormalig kolonisator van het gebied een 
gidsland op het dossier is. Inderdaad, gold: tot 18 maart 2022, de dag 
waarop Hameida in Odesa haar appje ontvangt.

In het bericht staat dat Spanje zich heeft neergelegd bij de Marokkaanse 
heerschappij over het gebied waaruit haar familie is verjaagd. Het 
voorstel van Marokko voor de Westelijke Sahara – relatieve autonomie met 
een eigen parlement en regering, maar bínnen de grenzen van de 
Marokkaanse staat –, is ‘de meest serieuze, realistische en 
geloofwaardige basis’ voor een oplossing, schrijft de Spaanse premier 
Pedro Sánchez.

Net als Nederland ruziet Sánchez al langer met Marokko over de komst en 
terugname van migranten. De premier staat onder grote politieke druk om 
het migratieprobleem op te lossen. De Westelijke Sahara is zijn offer. 
Ook de Nederlandse regering schuift na de draai van Sánchez op in de 
richting van Rabat. Minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken heeft zich 
er duidelijk door laten inspireren als hij het Marokkaanse plan in mei 
‘een serieuze en geloofwaardige bijdrage aan het door de VN geleide 
proces’ noemt. In de maanden die volgen neemt Marokko voor het eerst in 
jaren weer ‘druppelsgewijs’ asielzoekers terug.

Een grote schok
‘Het kwam als een schok’, zegt Hameida. Bij het begin van de invasie in 
Oekraïne had ze de grote woorden van de westerse landen gehoord. Over 
hoe ze deze schandalige schending van het internationaal recht nooit 
zouden accepteren, en de slachtoffers van de illegale bezetting nimmer 
aan hun lot zou overlaten. Ook van Spanje en Nederland.

Maar op hetzelfde moment zag ze hoe ‘een andere bezetting juist werd 
gelegitimeerd’. En kreeg ze het in haar hotelkamer in Odesa te kwaad. 
‘Het leek me zo ontzettend hypocriet.’

Hameida veegde haar tranen weg, raapte zichzelf bij elkaar en ging door 
met haar werk. Het was niet de eerste teleurstelling die ze te verwerken 
kreeg over het vergeten lot van de Westelijke Sahara, een gebied dat ze 
nooit met eigen ogen heeft kunnen zien. Háár wieg stond in Algerije, het 
land waar vele tienduizenden Saharanen heen vluchtten vanaf het begin 
van de Marokkaanse invasie in 1975.

Bijna een halve eeuw later wonen 175 duizend van hen nog steeds in 
vluchtelingenkampen in de snikhete woestijn van Algerije. Ebbaba Hameida 
Hafed werd in een van die kampen geboren als vierde van zes kinderen, op 
15 november 1992. Dat is althans wat in haar paspoort staat, en wat 
Hameida ook lang dacht. Tot haar oma enkele jaren geleden liet vallen 
dat ze ‘in het jaar van de overstromingen’ was geboren. Dat was 1991, 
niet 1992. ‘Zo tellen Saharanen de jaren, en ik geloof haar. Oma’s zijn 
wijze vrouwen.’

Ze is net terug van een bezoek aan haar oma, ouders en de rest van haar 
‘megagrote’ familie in de kampen, vertelt Hameida in de kantine van het 
RTVE-kantoor in Madrid. Sinds vijf jaar loopt ze door de verouderde 
gangen van dit gebouw, Spartaanser dan je zou verwachten voor de 
voornaamste nieuwsorganisatie van het land.

In die periode won ze meerdere prijzen voor haar journalistieke werk. 
Tegelijkertijd is ze uitgegroeid tot een prominente stem in het publieke 
debat over de Westelijke Sahara. Dat debat wordt in Spanje – dat het 
woestijngebied tussen 1884 en 1975 als kolonie bestuurde en vervolgens 
zonder verzet aan Marokko liet – meer en feller gevoerd dan elders in 
Europa.

Hameida schrijft columns, geeft interviews en spreekt op conferenties, 
maar richt zich in haar werk voor RTVE liever op andere internationale 
conflicten. ‘Het is beter als de feitelijke verslaggeving wordt gedaan 
door iemand die niet persoonlijk betrokken is.’

Hameida, klein maar optisch een kop groter door haar imposante bos 
bruine krullen, doet haar verhaal in een hoekje van de kantine. Rond 14 
uur is het er rumoerig als in een kroeg, zoals alleen een Spaanse 
kantine kan zijn. Om de opname te redden – ze blijft tenslotte 
journalist – trekt ze de telefoon die als recorder dient tijdens het 
interview naar zich toe.

U bent altijd verdrietig na een bezoek aan uw familie, vertelde u toen u 
ging zitten.
‘Het is het gevoel dat me bekruipt als het vliegtuig opstijgt. ‘En nu 
laat ik ze hier weer achter.’ Er zijn dingen waar een mens niet aan kan 
wennen.’

Is dat ook schuld?
‘Ja, al heb ik daar in therapie aan gewerkt. Als ik vroeger terugkwam 
uit de kampen, stond ik het mezelf niet toe ergens een kop koffie te 
halen of iets lekkers te eten.’

Als jong meisje ontwikkelt Hameida glutenintolerantie. Ze raakt ernstig 
ondervoed. Om haar leven te redden, regelt een vrijwilligersorganisatie 
die in de kampen actief is dat ze kan aansterken bij een pleeggezin in 
Italië. Als haar ouders Hameida na vijf jaar terughalen, moet ze opnieuw 
Hassaniya, het Arabische dialect van de Saharanen, leren spreken.

Na een tweede periode in Italië belandt ze op haar zestiende in Spanje, 
waar ze in het rurale westen intrekt bij nog een pleeggezin. Later 
verhuist ze naar Madrid, waar ze dankzij een studiebeurs kan studeren. 
Hoewel haar vader liever ziet dat ze geneeskunde studeert om in de 
kampen te kunnen helpen, kiest ze voor de journalistiek.

‘Ik realiseerde me dat de Westelijke Sahara, meer dan aan nóg een arts, 
behoefte had aan een journalist die over de situatie kon vertellen’, 
zegt ze. ‘Het is aan de journalistiek om dit soort conflicten van de 
vergetelheid te redden.’

Beschrijf de vluchtelingenkampen eens.
‘Ik zeg vaak dat ze in de woestijn van de woestijn liggen. Een 
onherbergzame plek, waarvan de Algerijnse experts – zo herinneren de 
oudste Saharanen het zich althans – in het begin zeiden dat er geen 
leven mogelijk was. Zelfs diep onder de grond is er geen water te 
vinden. De Saharanen kwamen op die plek aan met het idee dat het 
tijdelijk was en bouwden zo ook hun kampen, met huizen van leem en 
haima’s (Saharaanse bedoeïenententen, DM). Er werd niets gebouwd om aan 
de kinderen na te laten, en ook geen fabrieken om in te werken.

‘Inmiddels zijn er meer dan veertig jaar verstreken en is de situatie 
nog niet opgelost. Wat je nu ziet, is dat er huizen van cement worden 
gebouwd. Net als dat er nu wegen zijn in praktisch alle kampen. En in 
het mijne is dit jaar de elektriciteit aangesloten.’

Is dat impliciet een erkenning dat de vluchtelingen er voorlopig zullen 
blijven?
‘Dat is het tegenstrijdige. Aan de ene kant wil je dat je familie een 
waardig leven leidt. Dat jouw mensen niet in erbarmelijke omstandigheden 
leven, ook al zijn het vluchtelingen. Maar het laat ook zien dat deze 
tijdelijke plek niet meer zo tijdelijk is. Dat het erop lijkt dat dit 
het leven is, en dat dat zo blijft.’

‘Ik maak me vooral zorgen over de jongeren. De nieuwe generaties, die er 
niet voor hebben gekozen om in ballingschap te leven of vluchteling te 
zijn. Voor hen is er in de kampen geen enkel toekomstperspectief.’

Begrijpt u het verschil tussen de Europese reacties op de bezetting van 
de Westelijke Sahara en die van Oekraïne?
‘Je moet het wel begrijpen, anders maak je er van wanhoop meteen een 
einde aan. De Sahara interesseert simpelweg niemand. De houding is: ‘dat 
was een verantwoordelijkheid van Spanje, het was 47 jaar geleden, en we 
gaan door.’ Zolang je er geen last van hebt, is er niets aan de hand. 
Maar in de Sahara is het nog steeds oorlog (sinds 2020 vinden er weer 
gevechten plaats tussen het Marokkaanse leger en dat van de Saharaanse 
rebellengroep Polisario, DM), en daar praat niemand over.’

Waarom interesseert Oekraïne het Westen meer dan de Westelijke Sahara?
‘Men vindt de oorlog in Oekraïne belangrijk omdat het een Europees land 
is, en omdat we de gevolgen ervan meemaken. De inflatie, het tekort aan 
graan. En de zorgen om onze eigen veiligheid. Van de andere conflicten 
in de wereld merken we niets. De bezetting van de Sahara: wat merk je 
daarvan?’

Landen als Spanje en Nederland prediken het belang van internationaal 
recht en mensenrechten, zeker na de invasie in Oekraïne. Maakt dat hun 
besluit pijnlijker?
‘Natuurlijk. Het spoort niet met elkaar. Op de universiteit, in boeken, 
overal lees en hoor je dat je in een samenleving leeft die een groot 
beroep doet op het recht, toch? Er zijn wetboeken en procedures voor 
alles, vertellen ze je.

‘Met de tijd leer je dat de werkelijkheid niet is wat er op papier 
staat. De werkelijkheid, dat is iets anders. En natuurlijk maakt je dat 
boos. Het is hypocriet.’


Nadat Nederland zijn steun uitsprak voor het Marokkaanse autonomieplan, 
kon het weer uitgeprocedeerde asielzoekers op het vliegtuig naar Marokko 
zetten. En na de draai van Sánchez viel de toestroom van migranten naar 
Spanje ver terug. Het lijkt erop dat de Westelijke Sahara…
‘…wisselgeld is, ja. Ik denk dat Spanje en Europa heel goed moet 
nadenken over zulke relaties. Want dit gaat niet alleen over de Sahara. 
Dit gaat over hoe je immigratie wilt afremmen. Is dat door de 
verantwoordelijkheid van je af te schuiven en te delegeren aan landen 
die de mensenrechten niet respecteren?

‘Marokko weet dat de Europese landen zich er gemakkelijk vanaf willen 
maken en niets om de rechten van migranten geven. En dus zet het de 
kraan telkens open als het iets wil bereiken op het dossier van de 
Sahara. Het is een constante chantage.’

Marokko zet zijn migranten niet alleen als drukmiddel in voor de 
Westelijke Sahara. Ook voor andere politieke doelen volgt het land deze 
strategie. Zo nam het jarenlang geen asielzoekers uit Nederland terug na 
voorzichtige kritiek van minister Blok van Buitenlandse Zaken in 2018, 
die de celstraffen na de protesten in de opstandige Rif ‘aan de hoge 
kant’ noemde. In 2021 moest zijn opvolger Hoekstra in een (lang geheim) 
actieplan beloven zich voortaan ‘niet te mengen in binnenlandse 
aangelegenheden’.

Vorige week donderdag nam het Europees Parlement een resolutie aan die 
niet alleen de celstraffen voor de Rif-leiders en kritische journalisten 
veroordeelt, maar ook de EU oproept ‘haar macht te benutten’ in de 
relatie met Marokko om er de mensenrechtensituatie te verbeteren. Ook in 
de onderhandelingen over migratie zou de EU als één blok moeten 
optrekken om zo meer eisen te kunnen stellen – en minder pijnlijke 
concessies te hoeven doen –, stelt PvdA-Europarlementariër Thijs Reuten, 
één van de initiatiefnemers.

De Westelijke Sahara is zes keer zo groot als Nederland. Er zijn maar 
een half miljoen Saharanen. Er zijn geopolitieke analisten die stellen 
dat dat te weinig is voor een onafhankelijk land in een regio vol 
conflicten.
‘Zo kun je geen bezetting goedpraten. Het klopt dat dat één van de 
argumenten is, maar op deze manier helpen we het internationaal recht om 
zeep, en de hele basis onder de Verenigde Naties. Ik weet al dat we daar 
alleen een beroep op doen als we er belang bij hebben. Maar als we deze 
weg inslaan, zal er morgen weer een ander volk zijn waarvan we de 
rechten niet verdedigen alleen omdat ze met weinig zijn.’

Familieleden van uw vader zijn blijven wonen in Al Ajoen, de hoofdstad 
van de Westelijke Sahara en door Marokko bezet gebied. Wat merken zij 
daarvan?
‘De Saharanen daar mogen hun eigen taal niet spreken. Er is geen vrije 
journalistiek. Je mag niet zeggen dat je Saharaans bent. Je mag geen 
Saharaanse radio luisteren. Met meer dan een handjevol mensen bij elkaar 
zijn, is verboden. En je mag geen ook haima opzetten, want die is in het 
verleden bij demonstraties gebruikt, en wordt gezien als een politiek 
symbool.

‘De Saharanen zijn er vreemdelingen in eigen land. Als je je er 
inschrijft bij de burgerlijke stand, geven ze je een nieuwe, Marokkaanse 
achternaam.’

Hoe denken de Saharanen over hun toekomst en die van hun land?
‘Met de jaren is het wonen in de kampen ook een soort zelfbeschikking 
geworden voor het Saharaanse volk. Ze wonen dan wel niet in hun eigen 
land, maar kiezen er wél zelf voor om niet onder Marokkaans gezag te 
leven. Daarom heerst er in de kampen een ijzeren mentaliteit wat betreft 
het niet opgeven van de rechten en eisen van de Saharanen. (...) Praat 
met ze, ook met de Saharanen die in bezet gebied leven, en je zult horen 
dat ze niet zullen toestaan dat Marokko hen inlijft.

‘Regeringen in landen als Nederland en Spanje kunnen zeggen wat ze 
willen. Maar je kunt de wil van het Saharaanse volk niet negeren.’