[Vredeslijst] Inval in Irak is niet goed te praten

Zo Jan 31 22:19:26 CET 2010

Geachte lezer,

De eerste reactie van premier Balkenende over het Rapport-Davids en het
Kamerdebat daarna heeft de gemoederen nogal bezig gehouden. Begrijpelijk,
het gaat over oorlog. In februari komt het rapport weer aan de orde. Hierbij
een artikel van mijn hand dat op 25 januari verscheen in Het Parool onder de
kop 'Irakoorlog nooit goed te praten'.

Dit en eerder verschenen artikelen vindt u zoals gewoonlijk op mijn website:
http://www.hansfeddema.nl

Met warme groet,
Hans Feddema'

-----

Inval in Irak is niet goed te praten

24 januari 2010

Een land binnenvallen, zoals in 2003 gebeurde met Irak, is geen peanuts.
Oorlog heet dat. Of liever: een aanvalsoorlog. In het volkenrecht geldt via
VN-artikel 2, lid 4 een geweldsverbod, inhoudende dat staten jegens elkaar,
tenzij in geval van verdediging, als politiek instrument geen geweld mogen
hanteren. 
Alleen de Veiligheidsraad kan in een uiterste situatie in theorie instemmen
met schending van het VN-geweldsverbod.

Maar zowel de NAVO-bombardementen op Servië (en Kosovo) in 1999 als de
invasie in Irak in 2003 ontbeerden die instemming en waren dus onrechtmatig.
Voor grote militaire mogendheden als de VS is er zo nu en dan de verleiding
geweld te gebruiken jegens andere landen om iets door te drukken vanuit een
Œhoger politiek doel¹, soms ook verkocht als Œvrede¹. Dat ze door hun
superieure wapens ertoe in staat zijn, is een reden te meer om alert te
zijn. Nieuw Brits bewijsmateriaal toont aan dat premier Tony Blair op
instigatie van zijn communicatiechef in 2003 besloot tot een bewuste sexing
up (aandikking) van de dreiging die van Irak uitging. En we herinneren ons
nog hoe de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell in een
openbare zitting van de Veiligheidsraad een Œbewijs¹ van een Irakees wapen
liet zien dat geen bewijs was. In Nederland gebeurde dat wat subtieler. Van
de inlichtingen over Irak werd Œalleen dat gemeld wat in het beleid paste¹,
aldus het rapport-Davids. Een beleid dat was vastgesteld op een bijeenkomst
van Œdrie kwartier¹ op het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Toen later de Tweede Kamerbrief waarin het kabinet zijn politieke steun aan
de oorlog bekend zou maken, op 18 maart 2003 in het kabinet aan de orde was,
gaven alleen de LPF-ministers Roelf De Boer en Herman Heinsbroek wat
tegengas. Hun terechte vraag of de invasie wel rechtmatig was, werd door de
ministers Donner en De Hoop Scheffer van tafel geveegd als een Œweinig
zinvolle¹ inhoudelijke discussie, waarover juristen het niet eens zouden
zijn. Bijna niet te geloven. Alleen realpolitik leek toen te tellen,
oftewel: loyaliteit aan de Verenigde Staten. En dat terwijl elke dag
duidelijker werd dat George Bush jr. met zijn neoconservatieve bewind een
gevaarlijke koers volgde. Dat Frankrijk en Duitsland zich sterk
distantieerden van de eigenmachtige Amerikaans-Britse Irakoorlog hielp het
toenmalige kabinet niet de ogen te doen openen.

Rechtvaardiging
Dat laatste moet pas later het geval geweest zijn, toen de oorlog een
tragedie werd en  een miskleun in de zin dat nu ook Al Qaida de kans kreeg
in Irak te gaan opereren. En nog meer toen bleek dat er zich in Irak geen
massavernietigingswapens bevonden. Je fout erkennen inzake steun aan een
oorlog die je er medeverantwoordelijk voor maakt, is voor politici erg
moeilijk. Dus kregen we de jarenlange vertoning van een zich rechtvaardigen
op basis van VN-resoluties, die wel gericht waren op Irak, maar dit land
slechts sterk maanden om de VN-inspecteurs de vrije hand te geven in hun
zoektocht naar mogelijke massavernietigingswapens. Het is bevrijdend dat het
rapport-Davids deze vreemde rechtvaardiging doorprikt en duidelijk stelt dat
elke volkenrechtelijke grondslag voor de oorlog ontbrak.

Een persconferentie hierover op 13 januari werd, zoals bekend, premier
Balkenende en daarmee ook het kabinet bijna fataal. Gelukkig hervond
eerstgenoemde zich en kwam er een compromis, waardoor een kabinetscrisis ons
gelukkig bespaard bleef.

De kwestie komt binnenkort weer aan de orde, maar wat kunnen we nu al
hiervan leren? Ten eerste: ook in westerse landen is democratie verre van
een garantie voor een behoedzame politiek inzake oorlog en vrede. Ondanks
onze internationale rechtsorde zijn vanuit democratische staten
onrechtmatige agressie en militaire interventie in naam van het Œgoede doel¹
(lees: politiek belang) nog steeds mogelijk. Ten tweede: vooral politici van
(neo)conservatieve dan wel christelijke inslag komen in de verleiding om
hieraan mee te werken. In ons land zijn dat politici van het CDA, de
ChristenUnie en de SGP, bewust of onbewust nog mede beïnvloed door de vaak
misbruikte en ineffectieve klassieke theorie van de Œrechtvaardige oorlog¹.
Maar blaam treft vooral de VVD, die in 2003 zelfs militair aan de oorlog
wilde meedoen. Als het Œgoede doel¹ minder een politiek belang en meer
humanitair van aard is (op zijn minst: lijkt), bezwijken, zoals bleek bij de
onwettige Kosovo-oorlog, ook PvdA en GroenLinks (althans die onder leiding
van Rosenmöller) wel voor de verleiding.

De rechtvaardigingsretoriek rondom geweld heeft als oogmerk het eigen
geweten te sussen  ook als men meent te goeder trouw te handelen  en
tegenover de kiezers Œgoed te praten¹ dat men oorlog voert dan wel deze
steunt. En het vinden van een aanleiding is dan van groot belang. In Kosovo
(1999) was dat een Œgenocide¹ die achteraf geen genocide bleek, en in Irak
waren dat Œmassavernietingswapens¹. Voor premier Balkenende was het Œte
weinig meewerken van Saddam Hussein aan VN-resoluties¹ eveneens zo¹n
aanleiding. Dat meewerken liet inderdaad te wensen over, maar dat gebeurt
wel vaker  denken we maar aan Israël. Op zich is dit nooit een reden tot
oorlog. Het past dus feilloos in het rechtvaardigingsritueel rondom oorlog.

Ik ben benieuwd hoe het verder zal gaan met het waardevolle rapport-Davids.
Het is noodzakelijk dat betrokkenen zich bewust zijn van het grote belang
van waarheidsvinding. In dit licht gezien hoeft deze op zich niet te leiden
tot een kabinetsbreuk.

Dit artikel verscheen eerder onder meer in Het Parool van 25 januari 2010.

----

Hans Feddema
Nieuwstraat 10
NL-2312 KB Leiden
The Netherlands

Tel. +31-(0)71-5122399
E-mail: hansfeddema op tiscali.nl
http://www.hansfeddema.nl

Vragen of opmerkingen? Mail Hans:
hansfeddema op tiscali.nl

(C) Hans Feddema, 2010