[Midden-Oosten] De Morgen: Interview over Arabische opstanden met Brigitte Herremans, Midden Oosten-experte van Broederlijk Delen en Pax Christi

[Peter Drucker]

De Morgen: Interview Brigitte Herremans, Midden Oosten-experte van  
Broederlijk Delen en Pax Christi

De Syrische opstand heeft al 7.500 levens gekost, en de teller loopt.  
Toch is Midden Oosten-experte Brigitte Herremans niet verrast door de  
intensiteit van het geweld. 'Wat me wel verbaast is het gemak waarmee  
Assad de druk van de internationale gemeenschap naast zich neerlegt.'

Erik Raspoet

Hectische tijden, uit de mond van Brigitte Herremans klinkt het niet  
als een dooddoener. Je zult maar een van Vlaanderens bekendere  
arabisten zijn, terwijl in het Midden-Oosten opstanden en  
regimewissels elkaar in ijltempo opvolgen. Egypte, Libië, Syrië en een  
nieuw conflict tussen Israël en Iran. Herremans verdiept zich bij  
Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen al tien jaar in het  
Israëlisch-Palestijns conflict. Herremans: "De val van Moebarak was  
een enorme schok, de Israëlische regering was trouwens razend op Obama  
omdat hij het zover heeft laten komen. Er staat dan ook ontzettend  
veel op het spel. Mochten de Egyptische Moslimbroeders terugkomen op  
hun voornemen de vredesakkoorden van Camp David te respecteren, dan  
heeft Israël een gigantisch veiligheidsprobleem. De grens met Egypte  
is zo lang, dat valt haast niet te overzien. "De reactie op de  
Syrische opstand staat daar haaks op. Ik stond echt te kijken van het  
enthousiasme in Jeruzalem en Tel Aviv. De sympathie met de  
demonstranten is tastbaar, vele Israëli's verheugen zich op de  
mogelijke val van Assad. Op het eerste gezicht is het ook logisch.  
Syrië is een bondgenoot van Iran, ze steunen samen Hezbollah in  
Libanon. De As van het Kwaad, althans in de ogen van Israël. Een  
gewezen Mossadleider stelde het met zoveel woorden: het Syrische  
regime pakken is de beste manier om Iran te verzwakken. "Maar als je  
er wat dieper op ingaat, dan stel je vast dat er bij vele Israëli's  
een diepe angst leeft. Oké, Assad was de vijand, zijn retoriek over  
Israël is verwerpelijk, maar hij stond ook garant voor stabiliteit,  
een soort Koude Vrede die al bij al geruststellend was. Wat als zijn  
regime valt? Israël juicht de rebellen toe, alsof het natuurlijke  
bondgenoten zijn. Er zouden nochtans ook salafisten meestrijden, niet  
bepaald vrienden van de Joodse staat. Als Assad valt, is de kans groot  
dat ook in Syrië de islamisten de macht grijpen. Het zou naïef zijn te  
denken dat die een gematigder koers ten opzichte van Israël zullen  
varen."

De Syrische opstand heeft al zeker 7.500 mensenlevens gekost. Verrast  
door de intensiteit van het geweld?
Herremans: "In 1982 heeft Hafiz al-Assad, de vader van de huidige  
president, in Hama een opstand van de Moslimbroeders onderdrukt.  
Resultaat: 20.000 slachtoffers. We weten dus dat het regime tot veel  
in staat is om zich aan de macht vast te klampen. Toch verbaas ik me  
over het gemak waarmee Assad de druk van de internationale gemeenschap  
naast zich neerlegt. Maar wat me nog meer verbaast, dat is de steun  
die hij ondanks al het geweld nog altijd geniet."

Binnenlandse steun?
"Die is er natuurlijk ook, maar dat is begrijpelijk. Heel wat groepen,  
zoals de christelijke minderheid, zijn bang voor verandering.  
Weliswaar kreunen ze onder de dictatuur, maar ook hier geldt het  
adagium dat je beter af bent met een bekende duivel dan een met een  
nieuwe machthebber naar wiens bedoelingen je het raden hebt. "Nee, ik  
heb het over sympathie in Europa, ook in België. Assad krijgt nog  
krediet in twee kampen. Dat islamcritici hem als een dam tegen het  
fundamentalisme beschouwen, is voorspelbaar. Wat me meer frappeert en  
ook wel ergert, is de neiging van een bepaalde linkerzijde om de  
gruwelen van het regime te minimaliseren, met als excuus dat ook de  
rebellen geweld plegen. Oké, ik snap dat sommigen een  
anti-imperialistische bril opzetten. Ze zien de opstand als een soort  
'war by proxy', een door het Westen en Saoedi-Arabië gesponsorde  
poging om via Syrië Iran te destabiliseren. Het is een visie als een  
ander, maar geen alibi om het licht van de zon te loochenen. Er spelen  
geopolitieke agenda's mee, en de situatie is niet zwart-wit. Het klopt  
dat de opstandelingen niet allemaal engeltjes zijn. Maar dat doet niks  
af aan het feit dat we hier met een ongemeen moorddadig regime te  
maken hebben."

Na veertien maanden schiet van het optimistische lentegevoel nog  
weinig over. In Syrië woedt een burgeroorlog, in Libië heerst chaos.  
Intussen werden de verkiezingen in Tunesië door fundamentalisten  
gewonnen, net als in Egypte. Deel je de scepsis?
"Nee, ik vind onversneden pessimisme getuigen van een enge visie. Als  
waarnemer van het Midden-Oosten kijk ik vooral naar de situatie van  
gewone mensen. Ik ben er zeker van: ondanks alles overheerst een  
gevoel van opluchting. Eindelijk zijn we vrij, eindelijk hebben we  
onze ketens afgeworpen. Gisteren hoorde ik op de BBC de bekende  
Libische schrijver Hisham Matar zeggen dat Europeanen weinig empathie  
voor de Arabieren opbrengen. We blijven steken in clichés, de  
Arabische wereld staat voor islamisme, terrorisme en jihadisme. Zo ook  
onze kijk op de Arabische Lente, betoogde Matar. Wat jullie als een  
bedreiging voor de stabiliteit beschouwen, dat ervaren wij als een  
bevrijding. "Toen ik als studente in Egypte woonde en ook in Syrië  
rondreisde, heb ik pas echt beseft hoe vrij wij in Europa zijn. Mijn  
Arabische vrienden leefden als het ware onder een wolk, in permanente  
angst voor de terreur. Praten over politiek deed men niet, wegens te  
gevaarlijk. Welnu, die angst is voorgoed verdwenen."

Je hebt in Caïro gestudeerd. Hoe was het om het vertrouwde Tahrirplein  
te zien vollopen met mondige burgers?
"Bij het uitbreken van de Tunesische revolutie bleef ik sceptisch. Dit  
wordt niet het kantelpunt waarop de regio zit te wachten, dacht ik.  
Maar toen kwam Egypte. Ik zat met open mond naar de beelden te kijken,  
ten prooi aan gemengde gevoelens. Meeleven met de betogers die  
opkwamen voor rechten die wij vanzelfsprekend vinden. Maar ook  
bezorgdheid, omdat ik besef hoe complex de situatie op het terrein is  
en hoe groot de kans dat het elan omslaat in defaitisme."

Waren er dan geen tekenen aan de wand?
"Ja, alleen werden die niet opgemerkt. Ik heb in Egypte de opkomst van  
het internet meegemaakt, een openbaring voor studenten en  
intellectuelen. De rol van sociale media bij de Arabische Lente wordt  
terecht onderstreept, maar onderhuids waren er nog andere krachten aan  
het werk. Men spreekt te weinig over de rol van de vakbonden die na de  
voedselcrisis van 2006 een hoge vlucht hebben genomen. "Zie je, Egypte  
was een politiestaat, maar dat betekent niet dat er geen sociale  
agitatie was. Al in de jaren tachtig waren er felle protesten tegen de  
bezuinigingspolitiek van het IMF. Zo bekeken is de Arabische Lente  
niet uit de lucht komen vallen."