[Menu] [dDH]

Tilburg ZaMir
Archief
Big Brother rears it's ugly head

8 december 1996

door Edwin Mermans

Euforie is nog niet gepast. Een beginnend glimlachje over het voorzichtig wankelen van de onwrikbare machtspositie van Milosevic is op z'n plaats. De apathie en lethargie die de laatste jaren onder de Servische studenten en intelligentsia heerste is verdampt door het besef van 'nu of nooit'. Tilburg ZaMir was eind november een paar dagen in Belgrado en viel met de neus in de boter. Eén van de vele - maanden tevoren geplande - routine bezoeken van dit jaar dat echter een andere wending kreeg.

Voor vertrek hou ik er - voor de zekerheid - rekening mee voorlopig in Belgrado te blijven, gooi wat extra shag, fotorolletjes en onderbroeken in m'n bagage en laat wat e-mail adressen achter. We moeten eerst maar weer eens Servië binnen zien te komen met tien computers, acht printers, een kopieerapparaat, vijftig 14k4 modems, honderden videotapes en aanverwante benodigdheden. De grens is in vijf minuten afgesloten in tijden van onrust. Voorlopig maak ik me - om vijf uur in de ochtend - drukker om de aanwezigheid van voldoende koffie in de bus dan om de situatie in Belgrado. Ondanks de kleine kans dat we op een cruciaal moment in Belgrado zullen zijn heerst geenszins de overspannen verwachting van een historische gebeurtenis die op stapel staat. Tien tegen één dat 't overwaait is het algemene gevoel. Ook tijdens ons verblijf verdwijnt dat onderkoelde gevoel niet.

Scepsis

Een enkeling loopt met 't hoofd in de wolken in Belgrado. Jelena Santic, drijvende kracht achter veel anti-oorlogsinitiatieven, kan haar enthousiasme niet verbergen en stuitert door Belgrado alsof ze geen enkele last heeft van de ernstige ziekte die haar getroffen heeft. Ze is net terug uit Oostenrijk waar ze de vredesprijs van Pax Christi International mocht ontvangen. Veel mensen vertolken echter een gevoel van scepsis en afwachtendheid over de ontwikkelingen. Breed is de inschatting dat Milosevic zal proberen de onrust over te laten waaien. De winter die voor de deur staat is koud en lang en de demonstraties dringen nauwelijks door tot het achterland van Servië. Mijn verslagjes, die het internet op zoeven, melden positieve ontwikkelingen zoals de apathie die doorbroken lijkt, maar stellen vast dat er nog verdomde veel moet gebeuren wil Milosevic zich achter z'n oor gaan krabben.
Iedere dag vinden er twee demonstraties plaats. Vanaf twaalf uur demonstreren de studenten en sluiten zich rond drie uur aan bij de demonstratie van de verenigde oppositiepartijen 'Zajedno' (Samen). De aanvankelijke inzet van de betogingen is de erkenning van de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen. In de meeste Servische steden heeft het Zajedno blok hierbij de overwinning behaald. Later ontstaat de roep om algehele democratisering en vrijheid van pers en meningsuiting. De studenten opereren nadrukkelijk onafhankelijk van de oppositiepartijen en vormen in toenemende mate een machtsblok.

Pluimage

De demonstranten van Zajedno zijn van een zeer uiteenlopende pluimage en een typering loopt uiteen van gefrustreerde nationalisten tot kosmopolische intellectuelen. Vaandels en afbeeldingen van middeleeuwse Servische krijgsheren paraderen vrolijk mee in de mensenzee. Zorgwekkend gezien de bijdrage van de nationalisten aan de bloedige strijd in Bosnië-Hercegovina. Hoopgevend omdat er eindelijk iets van een gezamenlijk optrekken tegen het autistische regime begint af te tekenen. De belangrijkste kritiek op de Servische oppositie de laatste jaren gold hun hopeloze verdeeld en onderlinge strijd. Dessalniettemin zijn twee van de drie kopstukken in het Zajedno blok dubieuze opportunisten. Vuc Draskovic en Zoran Djindjic hebben zich nooit een toonbeeld van integriteit en democratische gezindheid getoond. Nu paaien ze het westen met mooie praatjes en presenteren zich als salonfähig. De sociologe Vesna Pesic, leider van de kleine - op westerse en sociaal-democratische leest geschoeide - Civil Allience, kan als enige politicus van Zajedno de toets der kritiek doorstaan. Als oppositieleider en oprichter van het Center for Antiwar Action heeft ze zich reeds vanaf het begin van de oorlog verzet tegen de nationalistische oorlogswaan in Servië. De toevoeging 'verrader van het Servische volk' die ze door de staatsgecontroleerde media kreeg aangemeten was nog één van de mildste.

Westers complot

Zajedno aan de macht is dus zeker niet zaligmakend maar verre te verkiezen boven het machiavellistische regime van Milosevic. De nationalistische retoriek bezigende Draskovic en Djindic zullen zich te voegen hebben naar de regeltjes en het kader van de westerse democratische rechtsstaat anders zal ook hun stoel onderuit geschopt worden. Machtsvorming in het maatschappelijk middenveld is daarvoor de beste garantie maar ook de afhankelijkheid van Europa en de Servische behoefte tot aansluiting bij de Westerse instituties geven dit kader aan.
Ook tot de voorheen westerse bondgenoot Tudjman begint dit besef door te dringen. Ogenschijnlijk paranoia constateert hij dat het westen tegen hem, Milosevic en Izetbegovic samenspant en dat de Europese ambassades openlijk steun geven aan democratische krachten in Kroatië, Servië en Bosnië. Nou laat die westerse steun nog veel te wensen over, maar de tendens is onmiskenbaar; in Europa is uiteindelijk geen plaats voor Tudjmannen en Milosevitsjen.

Koffiedik

Op moment van schrijven - 8 december - heeft Milosevic in Belgrado echter nog de meeste touwtjes in handen. De legerleiding is hondstrouw uit angst afgevoerd te worden naar Scheveningen. De honderdduizendkoppige paramilitaire politiemacht heeft z'n positie aan Milosevic te danken en bedenkt zich dus wel een paar keer voor ze 't op een rennen zetten. Het hooggerechtshof stelt de oppositie bij herhaling in het ongelijk. Ook de grote massa van industrie arbeiders en boeren op het geïsoleerde en achterlijke platteland heeft zich nog geen millimeter verroerd. Voor de grootsteedse demonstranten ligt daar de sleutel tot overwinning. Een welhaast marxistisch cliché maar niet minder waar.
Iedere voorspelling van de afloop op basis van de huidige situatie is speculatie en de hachelijke Dr. Clavan positie - van het kan vriezen, het kan dooien - waarin ik me weer manoevreer is hilarisch. Laf constateer ik dat ik me in goed gezelschap bevind daar diplomaten, journalisten en niet in het minst de oppositieleiders zelf, verbaasd zijn over het ontwakende en succesvolle verzet van de Belgradose bevolking.
Vooruit dan; de positieve ontwikkelingen zijn dat de demonstraties met de dag massaler worden. Belangrijke geledingen in het Servische machtsapparaat vertonen tekenen van desertie. Negentig rechters stellen zich achter de eisen van de studenten, de minister van informatie distantieert zich van de censuur en neemt ontslag en in de lagere regionen word zelfs enthousiast meegedemonstreerd. Tevens slaan de demonstraties over naar grote steden als Novi Sad, Nis en Kragujevac. De eerste vakbonden roepen voorzichtig op tot stakingen.
Vooral de sluiting - en heropening - van diverse onafhankelijke radiostations, waaronder het inmiddels roemruchte B92, heeft veel brandstof gegeven aan het opstandige vuur bij de betogers. De straat proeft de macht en dat smaakt naar meer. Het laatste communistische fossiel van Europa wordt met veel retoriek verzocht zich te vervoegen bij de schroothoop van de geschiedenis. De omwentelingen in Oost-Duitsland en Tsjecho-Slowakije worden in de wandelgangen veelvuldig in herinnering geroepen. Ook toen leek de nomenklatoera de zaak onder controle te hebben. 'Als het echter - zoals in de DDR - aan de top gaat schuiven is er geen houden meer aan' schrijft Oost-Europa veteraan, Tilburg ZaMir en VN-medewerker Dave Bekkering deze week vanuit het Centraal-Bosnische Gornji Vakuf.

Informatiemonopolie

De controle over de media is bij machtsovernames vanzelfsprekend cruciaal. Eén van de belangrijkste eisen is dan ook de roep om persvrijheid en toegang tot de media. Milosevic heeft dit bastion nog vrijwel volledig in handen. 90% van het land ontvangt louter de staatsmedia. Dit informatiemonopolie wordt momenteel op uiteenlopend wijzen gebroken. Natuurlijk via een telefoontje naar familie en vrienden buiten Belgrado, maar ook op modernere manieren. Westerse korte en middengolf zenders als Radio Free Europe geven de signalen van B92 door en is zelfs via de Nederlandse internetprovider XS4ALL te beluisteren.
Internet speelt sowieso een niet te onderschatten rol bij de communicatie binnen en buiten Servië. De studenten van ondermeer de electrotechnische faculteit in Belgrado hebben hun eigen website opgezet (http://galeb.etf.bg.ac.yu/~protest96/) waarmee niet alleen de wereld op de hoogte wordt gehouden van de ontwikkelingen. Ook de actiecentra op andere universiteiten in Servië staan op via deze hightech-tamtam intensief met elkaar in contact. Als de autoriteiten al mochten besluiten de verbindingen te kappen of een 'firewall' op te trekken, beschikken de studenten over voldoende technologische know how en inventiviteit om de eindjes aan elkaar te knopen. Desnoods via datacommunicatie via mobiele straalzenders en computers. Een aantal zware Amerikaanse internetservers en breedbandlijnen functioneren momenteel als 'spiegel' en maken de bereikbaarheid beter en sneller dan van menig Tilburgse website.

[ Zie http://www.ddh.nl/fy/serbia/prothome.html ]

Bloemperkjes

De route die de studenten lopen is iedere dag anders. Vanaf balkons wordt de demonstranten lof toegezwaaid. Groepjes bouwvakkers kijken liever nog even de kat uit de boom en kijken zo neutraal mogelijk toe. De rest van de stad oogt normaal, het verkeer krioelt als vanouds en niets wijst op een stad in opstand. Het beeld van een 'deeltijd revolutie' dringt zich op; 's middags effe lekker joelen tegen Slob en op tijd naar moeders pappot voor 't echt laat wordt. De studentenrevolutie is keurig, geordend en vreedzaam. Iedere dag stipt op tijd verzamelen de studenten zich met teksten op spandoek als 'Students against the machine'. De bloemperkjes worden omspoeld door een dichte massa studenten maar blijven onbetreden. De organisatoren haasten zich voortdurend de mars door de stad vlekkeloos en gedisciplineerd te laten verlopen. De grootste ordeverstoring bestaat uit het gooien van toiletrollen. De grote hoeveelheden eieren - die eerder die week als projectiel dienden - kunnen door de Servische kippen niet meer aangesleept worden. De opstand op de Balkan staat qua braafheid in schril contrast met een willekeurige studentendemonstratie in Den Haag.

Maart 1991

De grote bron van zorg van menig student waarmee ik spreek tijdens de demonstraties is de internationale aandacht voor de gebeurtenissen in Belgrado. 'Weet de wereld wat hier gebeurd?' vraagt de twintigjarige studente letteren Marija bezorgd. Ik slik m'n cynische 'who cares about the Balkans' op tijd in en vertel vrolijk en enthousiast dat er uitgebreid bericht wordt in de Nederlandse media en vandaag voor het eerst CNN camera's aanwezig zijn in Belgrado. De lievige studente vertrouwd 't niet en vraagt me de oren van de kop over het beeld van de Serviërs in de Nederlandse media.Het voor de stoet uit krioelende groepje fotografen en cameramensen vormt langzamerhand een demonstratie op zichzelf.
De grote zorg en frustatie van vooral de wat oudere betogers is een herhaling van de massale betoging van maart 1991. Ook toen liep Belgrado massaal te hoop tegen Milosevic. Deze opstand ging echter volledig voorbij aan de internationale media. Milosevic smoorde dit protest met ongewoon gewelddadig ingrijpen en de inzet van tanks en leger tegen de eigen bevolking. Velen hopen nu op een herhaling van de 'Velvet Revolution' van Praag '89 maar vrezen een Boekarest of erger; Peking '89.
Op vrijdag 29 november 1996 - een officiële feestdag vanwege de herdenking van de proclamatie van het communistische Joegoslavië - zijn echter alleen brave verkeersagenten op straat te zien die keurig het verkeer omleiden. De ordetroepen worden achter de hand gehouden in bussen buiten de stad en in de kelders van de belangrijke overheidsgebouwen. Tanks zien we alleen achter de kazernemuren in Zemun, even noordelijk van Belgrado.

Naïviteit

Met vooropgezette naïviteit heeft Tilburg ZaMir de afgelopen vier jaar mensenrechtenorganisaties, anti-oorlogsgroepen en andere marginale democratische krachten in Servië met woord en daad bijgestaan. Cynisme over de minieme kans op een democratische omwenteling voor 2025 was, ook in gesprekken met de Servische partners, vaak niet van de lucht. Dessalniettemin kreeg ons periodiek de weinig bescheiden titel 'Now Future!' mee en schuimden we met busladingen computers, modems en Deutsch Mark door Servië. Op z'n best hebben we wat organisaties en netwerken overeind gehouden en het is leuk om bij de organisatoren van de opstand links en rechts wat bekenden te treffen. Van natte dromen echter geen last. Ondanks de gepaste bescheidenheid blijft het leuk om zich langzaam maar zeker vanuit de Belgradose 'grachtengordel' een postmoderne en vreedzame modelrevolutie te zien voltrekken met een substantiële rol voor bytes, bauds en modems.

Time's up

Ik besluit in Nederland van meer nut te zijn en begin in cyberspace te mobiliseren voor de 'virtuele oorlog op internet'. Bart Rijs, de Belgradose correspondent van de Volkskrant, schrijft een artikel met de titel: 'De Revolutie in Servië begint met een homepage op Internet', een kop die wat kort door de bocht is. Intussen doet Tilburg ZaMir met Pax Christi en IKV een oproep voor broodnodige morele en financiële steun aan de studenten en jagen onze reserves er doorheen.

[Menu] [dDH]