SAVO AND LJUBICA

We spraken over de infrastructuur, we spreken met vele mensen die vaker interview doen, mensen die weten dat ze zich op hun best moeten tonen, in ieder geval goed moeten tonen. Soms beter als de werkelijkheid is. En de wereld draait door. De oorlog in BiH is al bijna in geschiedenisboeken beschreven.
Ik herinner mijn ouders die in 1980 nog over de oorlog spraken. Ik werd er een beetje moe van want ik vond het een beetje buiten de werkelijkheid.
De oorlog in Joegoslavië heeft me doen realiseren waarom zij er 35 jaar na dato nog over spraken. Niet dat ik het per se wilde leren, maar dat deed ik ondertussen wel.
Ondertussen gaat alles niet alleen door, maar lijkt nog te versnellen ook. Alle mensen, ouderen en jongeren, kunnen zich nog levendig een oude auto voorstellen maar de meeste oude mensen hebben nog nooit een oude computer gezien of aangeraakt.
I was ooit te gast in het huis van Savo en Ljubica, vlak achter het Holiday Inn. Ik huurde een kamer en werd een vriend van deze mensen. Af en toe ga ik eens langs. Savo, 73, houd zich over het algemeen bezig met een uitgebreide versie van het kaartspel patience. Ljubica, 71, kijkt TV. Alle sportzenders, alle verslagen en uitslagen houd zij bij.
deze keer gingen we op bezoek en (met permissie) namen we het gesprek op.
We stonden letterlijk stil bij het leven van ouderen mensen in deze stad en deze maatschappij. En het werd tijd dit eens publiekelijk te doen.

S; Leven van ouderen mensen in Sarajevo was behoorlijk moeilijk in de na oorlogse periode. Ouderen en gepensioneerden hebben een erg lage levens standaard. De pensioenen zijn niet genoeg om van te leven. Daarnaast is onze gezondheid in de war, waardoor we medicijnen nodig hebben. We helpen elkaar en op een of andere manier overleven we.
LJ: Het was hard. Ik ben 20 kilo afgevallen. Sinds oktober 1997 had ik drie keer longontsteking, ik kom er maar nier overheen. Het eten is niet zo slecht maar we hebben geen fruit, vitaminen. daar hebben we geen geld voor. Kosten zijn erg hoog en de pensioenen erg laag. Het verschil is buitenproportioneel, zodoende kunnen we ons geen beter voedsel veroorloven. We zijn oud en ziek. Onze kinderen hebben Sarajevo verlaten, waarschijnlijk zien wij hen nooit meer, maar we gaan door en we leven nog, je hoort het.

We hadden allemaal onze problemen tijdens de oorlog. En we kwamen hen te boven en overleefden op onze eigen wijze. Gezien vanuit het perspectief van oude mensen, dit is wat onze gesprekspartners er over zeiden.:
LJ: het moeilijkste is overleven zonder basis benodigdheden zoals water, voedsel, elektriciteit, brandhout. We hadden niet genoeg te eten, en wat we hadden was geen goede kwaliteit, maar we hadden dezelfde zorgen als alle andere mensen in Sarajevo. We bespaarde brandhout door slechts een flat te verwarmen en deze te delen met meerdere families. Met toestemming van de lokale autoriteiten bezocht ik een vriend die in het gebied leeft dat onder controle staat van de Serviërs. Ze bood me een paar eieren aan. In was verbaasd. Twee jaar had ik geen ei gezien. Het was mogelijk deze te kopen maar wij hadden geen geld.
S: Om water te verkrijgen moesten we soms vier uur lopen, en dan moest je het door de straten nemen die voortdurend blootgesteld werden aan sluipschutters en granaatbeschietingen. Onze levens waren ieder moment in gevaar. Omdat we geen geld hadden voor brandhout gingen we iedere morgen naar buiten om takjes, stukjes rubber en zelfs delen van ons meubilair op te stoken. De kamer waarin we leefden was vol roet van de kachel die we gebruikten. Levensomstandigheden in de omsingelde stad waren erg moeilijk, men zou kunnen zeggen onmogelijk maar wij en anderen overleefden.

Vele mensen verloren contact met familieleden gedurende de oorlog. Onze vrienden vertellen het volgende:

LJ: Onze kinderen hebben Sarajevo verlaten. gedurende de oorlog reisden berichten via het Rode Kruis maanden voor ze ons bereikten. Onze zoon verliet Sarajevo midden in de oorlog, om bij z’n familie te zijn, en later ging hij naar America. De situatie is anders nu, soms praten we over de telefoon, maar zij kunnen ons niet helpen. Zij hebben het geld dat ze verdienen nodig voor hun eigen familie. Op dit moment zijn zij erg blij met het leven dat ze hebben. S: Misschien is karakteristiek voor onze familie. Onze zoon evacueerde zijn vrouw met behulp van het Kinder Ambassade, en hij bleef hier. hetzelfde gebeurde met de man van onze dochter die ook in Sarajevo bleef.....

De oorlog is vol fantasierijke overlevingsverhalen. Dit paar heeft zo ook hun verhaal.

S: we leven naast het Holiday Inn. gedurende de oorlog kwamen vele buitenlanders in dat hotel en soms gooide zij eten weg. Mijn vrouw doorzocht het afval op zoek naar blikken met resten en sigaretten peuken. Soms vond ze fruit, groenten en vlees. We brachten het naar huis, wasten het en aten het. Zo zie je dat honger geen ogen heeft.
LJ: Toen ik een keer een blikje doorzocht, kwam een jonge man naar me toe en vroeg wat ik deed. Toen ik hem vertelde wat ik deed zij hij dat ik dat niet moest doen en bood me zijn sigaretten aan. Ik nam ze aan en wachtte tot hij weg was, ik wilde ook de peuken die ik gevonden had nog meenemen. Hij vroeg me naar zijn auto te komen en gaf me een groot stuk vlees voor mij en mijn familie. We waren zo blij, bijna drie jaar hadden we geen vlees gezien of gegeten.
S: eenmaal zaten we zonder olie en mijn vrouw maakte eten zonder olie maar zij vertelde het niet. Negen dagen hadden we eten zonder vet. Ze vertelde het ons pas nadat we weer wat olie hadden gekregen.

Dit was niet de enigste oorlog die onze gesprekspartners te verduren hadden. Dit vertelde zij over het verschil tussen de tweede wereld oorlog en de laatste oorlog:

S: de tweede wereld oorlog was veel makkelijker te overleven, we waren jonger en het was niet zo gecompliceerd om door alle moeilijkheden te gaan. Onze ouders waren gedood in het begin van de oorlog, en het was moeilijk, maar gezien onze leeftijd was deze oorlog veel moeilijker. We konden geen kant op vanwege de voortdurende bombardementen. de angst was erg groot.

Op het eind overwinnen de goede en positieve dingen het altijd van het gruwelijke verleden.

Lj: We zijn niet bang meer, we kunnen normaal leven en sterven. De meeste vrienden hebben Sarajevo verlaten. We zijn blij dat we nog leven en dat onze kinderen nog leven.

Het gesprek ging nog een tijdje door. Het sympathieke stel vertelde ons nog meer details over hun lange leven maar we hebben beloofd niet te schrijven over de dingen die niet opgenomen waren. Beschouw het als persoonlijk.

We wensen Savo en Ljubica de glimlach tot het eind van hun leven. de glimlach waarmee zij ons uitzwaaiden.