GRAS - maatschappij voor Openbaar Vervoer
Lang geleden, in 1885, verbaasde en verwarde de eerste Europese paardentram de inwoners van Sarajevo. Tegenwoordig, op de dag van GRAS, herinnert een rondrit van deze tram de Sarajevans aan de dag dat dit allemaal begon, en iedereen is trots op het succes van het bedrijf.
Prof. Dr. Ibrahim Jusufranic, algemeen manager van Gras vertelt: Het publieke bedrijf ‘Gras’ heeft door de jaren heen haar ups en down gehad. Wij hadden ons hoogtepunt van ontwikkeling tijdens de Olympische Spelen in 1984. De ontwikkeling ging verder tot 2 Mei 1992, toen de agressie tegen onze stad begon en voor het eerst in de geschiedenis het openbaar vervoer stopte. Tot toen beschikte we over 700 km aan lijnen en vervoeren 850.000 dagelijks. Dit gebeurde met 520 voertuigen op 6 verschillende manieren. Terwijl vele soortgelijke bedrijven in Europa problemen hadden met een stabiele bedrijfsvoering, deed ‘Gras’ goede zaken voor de oorlog en bedruipte zichzelf, een feit waar jaloers tegen aan gekeken werd.
‘Nu, 112 jaar na onze oprichting rijst het bedrijf langzaam weer op" zegt ede man van dit buitengewone bedrijf met 200 werknemers en gezamenlijk hebben ze een wonder verricht.
‘Gedurende haar bestaan was ‘Gras’ de ader van een evoluerende stad. Om de stad te dienen volgde ‘Gras’ de ontwikkelingen, verbond nieuwe wijken terwijl tegelijkertijd de gebruikers een snellere, comfortabele en economische manier van transport aangeboden werd. Dus, om sneller en voorwaarts te gaan werd de paardentram vervangen door electrische trams. De bussen vulden de tramlijnen aan. Trolleybussen werden gebruikt om zowel economisch als ecologisch te werken, gebruikt makend van lokale energie en vermindering van lawaai en luchtvervuiling. En de minibus vond ook zijn plaats: zij werden gebruikt in de steile gedeelten van de stad zodat ook deze inwoners gebruik konden maken van het openbaar vervoer naar het centrum.
We hebben een kabelbaan gebouwd naar de berg Trebevic zodat het prachtige uitzicht over de stad voor iedereen bereikbaar was. Met een staaflift in Ciglane dienden wij de mensen in deze moderne buurt.
De gebroken bedreiging.
Onze ontwikkeling was onderbroken door de agressie in ons land en de eerste trams werden gebombardeerd. Dat onderbrak onze ontwikkelingen maar stopte het openbaar vervoer niet. De werknemers van ‘Gras’ reageerden onmiddellijk en gebruikte bussen als enig vervoermiddel. Ongeveer 1200 ‘Gras’ werknemers verdedigden hun stad. 109 lieten hun leven voor wat wij nu hebben, en bijna 300 werden verwond. ‘Gras’ heeft hen niet vergeten en probeert hen te helpen binnen het bereik der mogelijkheden. Gedurende de oorlog werkte een klein team aan de instandhouding van ‘Gras’ met de ogen gericht op de toekomst.
Mede dank zij hun had ‘Gras’ aan het eind van de oorlog 67 afgewerkte reparatie projecten. De totale schade word geraamd op 100 miljoen DM maar dank zij vrienden in de wereld  en donateurs worden de gevolgen van de destructie dagelijks gerepareerd. We kunnen ook de hulp van de regering van Kanton Sarajevo niet vergeten te vermelden vanwege de steun die zij ons gegeven hebben.
Een dag uit de geschiedenis van ‘Gras’ tijdens de oorlog beschouwen wij als een omslagpunt voor wat later gebeurde. In de omsingelde maar nooit geknechte stad, een stad onder granaatvuur en gevaar voor sluipschutters, werd op 15 maart 1994, het agressief onderbroken openbaar voervoer herstart. Het was een grote en briljante overwinning voor de stad en voor ‘Gras’. De eerste tram werd gevierd als een attractie, waarschijnlijk niet eens een haar kleiner dan de tram in 1885 toen de eerste tram bestuurd werd door Johan Hanke. Deze tram was het symbool voor een nieuwe periode in Sarajevo en Bosnië, en zeker ook een nieuw tijdperk in Europa. Onze tram in 1994 was een symbool van verzet, van opstandigheid en van de onbreekbare en onvernietigbare spirit van Sarajevo en haar inwoners.
Oorlogswonden
Na de integratie van die delen van de stad die voorheen door de agressor bezet waren (inclusief Ilidza) werd de lijn Bascarsjia-Ilidza, de langste, heropend dank zij hulp van de Europese gemeenschap.
‘Gras’ kon niet alleen herstellen van de oorlogswonden, zelfs niet met alle offer die haar werknemers brengen. De wereld gaf een helpende hand en ‘Gras’ gebruikte die correct. Alles wat we kregen hebben we gebruikt voor reparatie en voor de planning van een toekomstig openbaar vervoersnet. Er waren enkele donaties maar we wilden daar niet afhankelijk van zijn. Uit eigen financiële middelen kocht ‘Gras 25 mini busjes en 9 trolley bussen met. Op deze manier hebben we sneller de gaten gedicht. We schatten daarnaast dat we 50% van de schade die we hebben opgelopen nu hebben hersteld.
Tijdens de bedrijfsdag van ‘Gras’, op 26 November, hebben we de geheel vernieuwde trolley lijn Dobrinja-Drvenija geopend, compleet met draai stations. We hebben de electrische stroom geleidkasten gerepareerd of opnieuw geïnstalleerd, meer dan 3 kilometer kabel gespannen, gebouwen geplaatst bij de draaistations en mobile electrische substations in werking gesteld. Dit alles gebeurde binnen een mand. Een radio communicatie netwerk in aangelegd en zodoende kunnen wij nu ieder moment ingrijpen in geval er iets met een van de bussen mis gaat. We hebben de remise en werkplaats voor de trolleybussen gerepareerd, die zwaar beschadigd waren gedurende de oorlog.
Wij zijn de gehandicapten mensen niet vergeten. We hebben een ‘Gras’ rijschool opgezet voor invaliden waar we opleiding geven aan mensen met amputatie om minibus, bus en, wie weet, ook trolleybus chauffeur te worden.
Nu de werkplaats weer operationeel is hebben we de mogelijkheid om deze aanpassingen te maken en daarmee gehandicapten een betere mogelijkheid te geven uit hun isolement te geraken. Nadat hun training succesvol verlopen is  zullen zijn in deze aangepaste bussen gaan rijden dus weest U niet verbaast als U eenmaal in de bus stapt en een bordje ziet met daarop : Deze bus word bestuurd door een gekwalificeerde gehandicapte chauffeur.
We hebben een modern station voor technische service, inspectie en test geopend waar alle handelingen computer gestuurd worden en alle menselijke fouten uitsluit. Dit service station zal ook diensten verlenen aan derden. Om deze service nog te verbeteren zal de computer data gelinkt worden met organizaties en autoriteiten die werken met technische inspectie van voertuigen.
De tramlijn is verbeterd van Cengic Villa tot aan Ilidza, het tram rangeerterrein is vernieuwd in Ilidza, en ons nieuwe communicatie centrum is nu actief. We hebben de trolleybuslijn van Mojmilo naar Drvenija gemoderniseerd. Deze reparaties blijken nu al goed te zijn want er zijn nog geen problemen geweest met de stroomtoevoer. tevens hebben we geen onderhoudskosten hoeven te maken om deze reparaties ook functioneel te houden. Samen met het bedrijf Siemens hebben en voorheen beschadigd electriciteitsstation gerepareerd.
Burger service.
Al de boven genoemde resultaten dragen bij aan het comfort, de snelheid en stiptheid van het openbaar vervoer. Maar ‘Gras’ heeft dit nooit alleen kunnen doen. Onze passagiers zijn een onbreekbare schakel in onze ontwikkelingen, dus als zijn een ‘Baas in Huis’ gedrag vertonen naar onze (en hun) voertuigen, dan staan zij ons, en zichzelf, een snellere weg toe naar modernisatie. Met een beetje meer zorg van hun kant kunnen wij enorme investeringen besparen die wij nu uitgeven aan schade opgelopen door onverantwoordelijke individuen. In ruil daarvoor zal ‘Gras’ hen een modern en computergestuurd stads openbaar vervoer netwerk bieden van de hoogste standaard.
Toekomst plannen
Tot het jaar 2002 hebben wij plannen gemaakt voor een paar sleutel projecten. Laat hierbij verteld worden dat onze medewerkers nu al werken aan tramverbinding modernisatie waarbij een groot deel van de electro-mechanische onderdelen vervangen worden door electronische onderdelen, voor een ‘chopper’ systeem. Dit jaar beginnen we met de aanleg van een nieuwe tramlijn naar Dobrinja, waarin wij gesteund worden door het Kanton Sarajevo. Daarna komt er een verbinding naar Hrasno per tram terwijl we ook denken aan een nieuw draaistation op Radiceva straat, in het centrum van de stad. Onze trolley bussen zullen nieuwe lijnen volgen naar het vliegveld, Podhrastovi en Breka, terwijl oude lijnen naar Vogosca en Jagomir hersteld zullen worden.
We zijn van plan een magneet kaart systeem in te voeren, in plaats van de een keer te gebruiken papieren kaartjes en maandkaarten met coupons, omdat dat systeem z’n efficiency al in 150 steden over de gehele wereld heeft bewezen.
De plannen die we hebben mogen futuristisch en groots klinken, gezien het feit dat we net uit een oorlog komen. Maar als we nog eens terug denken aan de eerste paardentram, dacht je dat iedereen applaudisseerden en het waardeerden. Natuurlijk niet. We gaan vooruit met grote stappen, en alles wat we beloven zullen we uiteindelijk ook doen.
In de eerste maand van 1998 verraste ‘Gras’ opnieuw de gebruikers van hun services. Ze organiseerden een open wedstrijd voor de mooiste reclame op de trams. De jury van Gras koos Fuji, terwijl de Sarajevans ook een keuze mochten uitbrengen. Zij kozen een reclame voor de ecologische telefoonlijn. (EKO telefoon, voor een schoon en prachtig Sarajevo). ‘Gras’ bood de winnaars een half jaar lang gratis reclame op de trams aan.
Buiten alles wat al gezegd wat, toont ‘Gras’ hiermee opnieuw aan zich snel en positief aan te passen and de snelle veranderingen. Sommige Trolleybussen waren de eerste die met de nieuwe kentekenplaten rondrijden. De mensen van ‘Gras’ zijn werkelijk in beweging.