De camera zoomt in op spelende hondjes in het park. ‘Fifi komt drie keer per dag buiten, Buster vijf keer, Astor vier keer’, luidt de ondertiteling. Het beeld zwenkt naar een bejaarde in een rolstoel. ‘Jaap een keer, per maand’. Ga eens wandelen met een bejaarde, is de boodschap. want: de maatschappij, dat ben jij.’
De stichting ideële reclame (SIRE) lanceerde gisteren een langlopende campagne voor gemeenschapszin. De maatschappij, dat ben jij’ moet net zo’n bekende kreet worden als ‘je bent een rund als je met vuurwerk stunt’ De campagne begint met een open brief aan alle Nederlanders: ‘Beste dorpsgenoten. In het Nederland anno nu staat het gemeenschapsgevoel op de tocht.’ Daarna volgen TV spotjes en advertenties die de individualistische burger moeten aansporen tot sociaal gedrag. Wandelen met een bejaarde, tussenbeide komen bij een vechtpartij, geen papiertjes op straat gooien en de politie bellen als het stoplicht kapot is..
Voor de campagne bestaat een breed draagvlak, blijkt uit een onderzoek dat SIRE liet uitvoeren.
“De maatschappij wordt steeds harder, onverschilliger en asocialer, vindt 87% van de Nederlanders. ‘De mensen zijn steeds minder bereid zich belangeloos voor anderen in te zetten’, meent 71%. Nochtans vindt slechts 31% dat hij zelf meer vrijwilligerswerk moet doen. Leidt het individualisme tot maatschappelijke desintegratie? Misschien. Maar verloedering leidt al te vaak tot de verzuchting: ‘ze’, de overheid, zouden er wat aan moeten doen. Vervolgens voelen wij ons weer vrij om op de overheid te kankeren’, zegt reclameman R. Meijer, bestuurslid van SIRE. De burger moet zich echter niet als consument van overheidsproducten opstellen. Hij moet zelf het heft in handen nemen. Samen bepalen we hoe Nederland er uit ziet’, aldus Meijer.
‘De maatschappij dat ben jij’ weerspiegelt een klimaat waarin individuele vrijheid vanzelfsprekend is en de hang naar gemeenschap sterker wordt. Vooral ouderen hebben een pessimistische kijk op de maatschappij, blijkt uit het SIRE onderzoek. De stijging van de criminaliteit speelt daarbij een belangrijke rol. Toch geeft sociologisch onderzoek weinig steun aan de stelling dat de doorsnee Nederlander steeds harder, onverschilliger en asocialer wordt. Zo besteden ouders meer tijd aan hun kinderen dan in de jaren 70 en heeft 58% van de werkende ouders een onbetaalde oppas. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) is het aantal vrijwilligers sinds het einde van de jaren 70 zelfs gestegen van 33% tot 46% van de bevolking. Ook het lidmaatschap van organisaties, zoals Amnesty International, de vakbond of de toneelclub is toegenomen van 48 naar 66%.
Deze rooskleurige cijfers moeten echter gerelativeerd worden, zegt SCP onderzoeker dr. P. Dekker. Steeds meer mensen weigeren aan onderzoek mee te doen, ‘en waarschijnlijk zijn dat niet de grootste mensenvrienden’. Volgens het SCP is het aantal jonge vrijwilligers sterk afgenomen. Zijn jongeren de exponenten van een nieuw, egoïstisch tijdperk, of is het gewoon een kwestie van leeftijd? Dekker:’ Daar kun je over speculeren, maar zelf geloof ik dat leeftijd  een belangrijke rol speelt. Als mensen kinderen hebben gekregen, gaan ze vaak vrijwilligerswerk doen, bijvoorbeeld op school. Verder hebben jongeren het natuurlijk veel drukker dan vroeger. Voor studenten is dat evident. Ze moeten harder werken en ook nog eens werken om hun beurs aan te vullen. Dekker gelooft wel dat vrijwilligerswerk onder druk staat. Niet door het toenemende egoïsme, maar door de veranderde maatschappelijke omstandigheden. De hechte gemeenschap van weleer is verdwenen. Door de welvaart hebben mensen elkaar minder nodig. Door de auto zijn ze niet meer aan de buurt verbonden. Mensen kiezen zelf met wie ze om willen gaan. Liever een goede vriend aan de andere kant van het land dan een buurman met wie het niet helemaal klikt. Ook was er vroeger vaak weinig te beleven, buiten de kerk en het verenigingsleven. Tegenwoordig moeten clubs concurreren met het pretpark van de consumptiemaatschappij. Je ziet dan ook dat vrijwilligers steeds minder trek hebben in vaste verplichtingen, zoals elke dinsdag avond een bardienst. Maar het blijkt heel goed mogelijk mensen te vinden voor kortdurende projecten’, zegt dekker.
Uit de populariteit van ideële organisaties als Greenpeace of Amnesty blijkt volgens Dekker dat de zappende burger niet tot algeheel egoïsme is vervallen. Het gemiddelde huishouden gaf vorig jaar 658 gulden uit aan liefdadigheid.
Dekker:’ Natuurlijk kun je schamper doen over giro-activisme. Maar in morele termen is het veel mooier om geld over te maken, geheel uit vrije wil, dan met tegenzin naar een bestuursvergadering gaan, omdat je de sociale druk uit de buurt niet kunt weerstaan.’