E: Protest...euh...well... euh... In het begin was er geen naam voor, er waren slechts ideeën. Toen, toevallig, werd het protest genoemd. Later kwamen we erachter dat dat gegeven, met die naam, was wat ons had samengebracht. Uiteindelijk kreeg het pas op het eind z’n volledige waarde mee. In zit er in sinds 1991. En ik weet dat we er nooit over gedacht hebben. We hebben niet gepland hoe ons te gedragen ten opzichte van Protest en evenmin betekent Protest dat wij zo moeten zijn. Het is gewoon zo dat wij het blijken te zijn en de naam kwam op de goede manier naar buiten.
V: Kan de muziek een wapen zijn in jullie Protest?
E: Natuurlijk is dat het. De muziek, en alles wat we doen is ons protest. We vechten tegen nonsens, primitivisme, tegen de regels die ons opgedrongen worden want het feit dat deze opgedrongen worden betekend niet dat ze iedereen passen. Laat iedereen zijn eigen bewustzijn hebben, laat iedereen zeggen wat hij of zij te zeggen hebt. En OK, als men dat niet wil, ook goed, laat ze hun eigen weg bepalen. Wij willen alleen niet dat het mensen zijn die hun hersens niet gebruiken om te denken.
Het is een wapen, een stuk gereedschap. Nu kun je je afvragen of dit stuk gereedschap wel word gebruikt. ‘Wapens’ betekend over het algemeen ‘kill’ of ‘defend yourself’. In feite verdedigen we ons ermee maar we vallen er ook mee aan. V: kun je iets vertellen hoe de CD was gemaakt? Iets over het proces van nummers maken, opnamen maken ......?
E: Je weet hoe het gaat. Sommige nummers zijn lang geleden gemaakt, sommige voor de oorlog, sommige tijdens en sommige erna, dus de CD is een collectie van alles wat we ooit gemaakt hebben. We hebben gekozen. Een aantal spelen we niet meer, andere nog wel maar staan niet op de CD. Wat die CD betreft, die is toevallig uitgebracht. Een paar dagen nadat wij teruggekomen waren van een mini tour in Slovenië stelden Slovenen de vraag: willen jullie opnames maken..... We hebben een beetje geld....’ We hadden hoop, iedereen heeft de hoop om iets te doen. Wij dachten aan een single, op z’n minst, en wij dachten daar al jaren aan. Ik bedoel, we doen nu al 7 jaar hetzelfde.
Het ergste was eigenlijk dat we mensen hier, in Sarajevo, gevraagd hebben, maar nooit duidelijke steun gekregen hebben. Daarom konden we accepteren dat het gebeurt i.s.m. mensen uit Slovenië, omdat eindelijk iemand interesse toonde in wat we aan het doen zijn. Zij stelde een budget beschikbaar en wij hadden berekend dat het veel meer zou kosten dus zijn we op zoek gegaan naar een oplossing om het goedkoper te doen terwijl we nog al onze mogelijkheden openhielden. Het hadden een beperkt budget en zaten krap in de tijd.
We weten allemaal dat het beter had gekund maar wetende wat we te spenderen hadden zijn we dik tevreden en het stimuleert ons door te gaan. We wisten dat we meer wilden.... er zijn dingen die we nu weten maar toen nog niet.
M: de plaat is uitgegeven bij Zalozba FV in Slovenië, klopt dat?
E: Het was hun project. Zij hebben gevraagd of wij deze plaat wilden opnemen. De eerste optie was om het op te nemen in Slovenië maar dat was te duur. De tweede optie was in Zagreb waar we zelf naar toe moesten en waar de producer naar toe gebracht moest worden, wat ook allemaal veel geld kost zodoende besloten we om het hier, in Sarajevo op te nemen. technisch is dat goed mogelijk maar er was een probleem. Wie zou het gaan produceren? Dit is de reden waarom we Señor Babic (Babo) uit Ilirska Bistrica (SLO) gevraagd hebben te komen. Hij had het beste live geluid gemaakt tijdens onze concerten in Slovenië. Wij hebben hem voorgesteld aan de mensen van Soros in Slovenië, die hebben hem gebeld, hij accepteerde het aanbod en zo hebben we het team gemaakt. Ze noemen hem de Sloveense Steve Albini
M: Vergeet Steve Albini. Hij is goed.
E: Absolutely. For sure.
V: Wat die CD betreft, waar word deze gedistribueerd? E: in totaal zijn er 1000 copies geperst. We hebben de afspraak met Zalozba FV dat zij 500 copies krijgen en dat wij 500 copies krijgen. Wat betekend dat in termen van verplichtingen, zou je kunnen vragen. Wel, het betekend dat, uit naam van Zalozba FV, Monika de Sloveense markt bestrijkt en het is aan ons waar we ons deel verkopen. Wij krijgen niets van het deel dat zij verkopen en zij niets van het deel dat wij verkopen. Voor zover ik weet worden ze al in Slovenië verkocht. We hebben gesproken met Aleksandar Glavas uit Zagreb, Ik denk dat tot nu toe alleen een paar mensen de CD hebben voor promotie doeleinden.
V; Betekend dat dat er uiteindelijk een herdruk zal komen.
E: Well... weet je.... het geval is dat het gehele budget voor dit project aan elkaar hing van donaties. De kosten zijn verdeelt over de Sloveense en de Bosnische afdeling van Soros Foundation. De Sloveense afdeling betaalde de kosten voor printen en drukken en dergelijke en de Bosnische afdeling betaalde de reiskosten en de producer. We hebben dus geen geld voor herdruk van het kleine aantal CD’s dat we hebben. We hebben berekend dat ongeveer 150 zullen worden gebruikt voor promotie. Dat wil zeggen dat ongeveer 300 stuks overblijven voor verkoop en wat kan je daar mee doen? We hebben de wens voor herdruk maar onze gedachten gaan dan eerst uit naar een cassette. Omdat jongen mensen geen geld hebben in BiH zijn cassettes meer gepast. De prijs van onze CD is 30 DM in Slovenië en 25 DM in Kroatië. En ik weet dat de meesten dat hier niet kunnen betalen. Anyway, we hebben er over gedacht een tweede uitgave te maken van het geld dat wij verdienen met deze CD. We zullen zien hoe het uitwerkt, of de mensen de CD kopen ja of nee. Als ze dat niet doen is dat vanwege de prijs of een gebrek aan interesse. We zullen zien.
M: We hebben al een beetje een antwoord op vragen zoals; wie steunt de rock & roll scene, pop muziek scene in BiH. We hoorden net al over Soros
E: Soros heeft geholpen en help nog steeds op sommige manieren en voor zover ik weet blijven ze dat doen. Velen hielpen indirect. Bijvoorbeeld radio Zid (Rock Under Siege), Obala Club, Klub KUK, zij allen hebben, op hun eigen manier, ondersteuning en soms geld gegeven. En dat is iets dat je echt moet waarderen want als je niets hebt, alles wat je krijgt is welkom. We kunnen niet ondankbaar zijn. Maar de hulp die we kregen uit Slovenië is de hulp die de Bosnische muziek scene nodig heeft. Het maakt niet uit of dit geld voor opnames betekend of voor apparatuur of voor distributie.
M: We spraken over jullie concerten in Slovenië en in Kroatië, Hebben jullie ook buiten voormalig Joegoslavië gespeeld?
E: Ja. Na Rock Under Siege 1995 zijn we voor het eerst buiten Bosnië geweest. Dat was in Tsjechië gedurende de Bosnische culturele dagen. We gingen samen met groepen als SCH, Lezi Majnune, Beastly Stroke, maar het was niet echt want alleen SCH en Beastly Stroke waren compleet. de andere bands hadden leden niet hun papieren niet in orde konden krijgen.
Daarna waren we in Berlijn met diverse andere bands uit Bosnië. Daar hebben we 5 of 6 concerten gespeeld op sommige pleinen gedurende demonstraties tegen het Duitse leger.
Sommige jongeren moesten in dienst terwijl ze dat voorheen niet hoefden.
M: Inderdaad, toen Berlijn een gescheiden stad was, was er geen dienstplicht voor Berlijners met als gevolg dat iedereen die niet in dienst wilde naar Berlijn vertrok.....
E: Ja, en ze kwamen naar ons. Ze wisten dat wij uit Sarajevo kwamen, dat wij uit de oorlog kwamen, en vroegen ons te spelen. We speelden 5 of 6 concerten op een dag overal in Berlijn en het was geweldig.
M: Dat was in samenwerking met Rudiger Rossig?
E: Ja. Dat was de tweede keer buiten voormalig Joegoslavië. Later zijn we nog twee keer in Duitsland geweest, in Berlijn en in München en in diverse plaatsen in Slovenië en Kroatië.
V: Ik heb een andere vraag voor je. Wat is je opinie met betrekking tot de competitie strijd tussen de groepen in Sarajevo en in Bosnië in z’n algemeen.
E: In BiH. Well Weet je wat het ergste is? Dat is het feit dat je groepen moet hebben om tot een competitie te komen, en tot op heden, in de omstandigheden waarin we zitten, zie ik dat niet gebeuren.
Er is een band die werk zoals wij en dat is Sikter. We kunnen niet in competitie zijn met Sikter en zij kunne niet hetzelfde zijn als ons. mensen zien dingen verkeert. Ik bedoel, we spelen verschillende muziekstijlen. het is hetzelfde dat Beck niet in competitie is met Metallica omdat ze verschillende stijlen spelen. Metallica en, bijvoorbeeld Pantera, zijn metal bands en kunnen dat maar Madonna kan dat niet met Metallica.
M: Ik weet niet of dat helemaal waar is maar ik denk dat, als idee, jullie en Sikter eerder partners zijn dan elkaars opponenten.
E: Ja. Het probleem zijn de mensen die om de muzikanten heen hangen. Alles wat wij en Sikter, en ook anderen spelen kun je underground of alternatief of zo iets dergelijks. En daarbinnen zijn weer vele substromen, en daarom kan je eigenlijk niet stellen dat we in competitie met elkaar zijn. Ik moet even teruggaan naar de vraag van Vedran. Is er competitie in BiH, merk je daar iets van? Ik zie niet zoiets in Bosnië maar het zou goed zijn als het er was. Als je het van die kant bekijkt; als er kwantiteit bestaat is er uiteindelijk ook kwaliteit.
M: Ik denk dat deze vraag gesteld is, dat wij over deze vraag denken omdat er ook groepen zijn die niet tijdens de oorlog speelden, Ricochet bijvoorbeeld. Met leden van net 20 jaar oud en zij worden geconfronteerd met behoorlijk veel problemen, hebben moeilijk toegang tot plaatsen als Bock en Obala. Ze zijn nog niet gesetteld en daarom hebben ze erg weinig kansen. Een andere reden is dat er ook bands zijn uit Zenica, Mostar, Travnik en Tuzla bijvoorbeeld en ik hoor van hen dat men in Sarajevo nogal snel zegt: Een band uit Travnik, dat zal wel niks zijn. Dit is een vorm van competitie, gebaseerd op ego en gebruikt om jezelf groter te maken.
E: Ja, ja, dat weet ik. Ik kan beide vragen beantwoorden. Allereerst, kijk bijvoorbeeld naar ons. We spelen nu 7 jaar en hebben ook problemen gehad toen we begonnen. We hadden geen gitaren maar we noemden ons een band. We maakte muziek en teksten. We hebben nog steeds dezelfde problemen. We hebben nog steeds niet alle spullen die we nodig hebben. En ik bedoel hiermee niet een PA en dergelijke. Ik heb nog steeds geen eigen versterker.
Er word gesproken over een project dat nieuwe groepen helpt zonder te kijken of deze groepen in de oorlog speelden of niet. Voor deze nieuwe groepen hoop ik dat het aan zal vangen en zal werken zodat iedereen een beetje meer tevreden kan zijn. Maar wat betekend dat? Als je in jezelf gelooft wil dat zeggen dat je er zeker van moet zijn wat je nodig hebt en wat je wil en dan zul je overleven. Dat betekend dat eens, op een dag je iets zult hebben.
Je kunt niet iets hebben binnen een dag. Zelfs nu weet ik dat wij een beginnende band zijn. Het stelt niets voor.
En over het tweede gedeelte van je vraag, over bands uit andere steden. Het is een probleem. En dat weet ik. Die bands moeten de mensen die om de muziekscene heen hangen overtuigen dat ze nog bestaan. Als je gelooft in je ding dan zullen er een paar mensen zijn die begrijpen waar je mee bezig bent. En als je jaren en jaren werkt zullen ze inzien dat het geen stupiditeit is.
Een advies: ga door met je werk, wat er ook om je heen gebeurt, je zult dezelfde problemen houden, er is niet iemand die de muziekscene wil ondersteunen, ook niet in Sarajevo. Dat betekent dat je je eigen problemen moet oplossen. Zolang je in jezelf gelooft besta je. Vele van de jonge bands geven te snel op.
Als je met iemand wil zijn, als je bij dat meisje wil zijn, dan moet je bij haar in de buurt zijn en een manier vinden om haar te krijgen. Als je haar werkelijk wil. Maar als je zegt: Fuck maar, ik vind wel een ander, want er zijn zoveel meisjes..... Er zouden vele groepen kunnen zijn. Je moet jezelf uitdrukken.
Dat vinden we een leuke vergelijking.
Protest is:
Vedad Voloder (Dado)- Lead guitar player;
Damir Nevesinjac - Vocals;
Admir Dzevlo (Atko) - Drums
Emin Voloder - Bass.
Protest CD called : Jedvanosimsoboakalomistobo
“Ik kan amper mezelf dragen dus zeker jou
niet.”
Dajanli Ibrahimbega 4/V
71000 Sarajevo
071-200222