AMIR TELIBECIREVIC LUNJO: PORNOGRAFIE, EROTICA EN OVEREENKOMSTIGE DINGEN

Het lijkt er op dat erotica als een kunst langzaam aan het verdwijnen is in de gehele wereld. Dat deel wat wij ooit kunst noemde is getransformeerd in een soort industrie terwijl pure erotika gemuteerd is tot porno. Het had haar hoogtepunt in de tweede helft van de 20ste eeuw, vanwege de technologisch ontwikkelingnen met name op het gebied van de multimedia, en greep bijna iedere Europese stad, dus ook Sarajevo. Maar Sarajevo is in het hart van de Balkan waar politieke turbulenties niet zeldzaam zijn en bijna altijd verbonden met alle segmenten van het leven, en zo is het ook met de mode, en pornograpfie als onderdeel daarvan. Deze stad volgde altijd de wereldse mode gedurende de afgelopen 50 jaar, met een belangrijk vacuum daarin, de tijd van omsingeling en oorlog. Maar zelfs toen gebeurde er het een en ander in de stad. Over het algemeen hadden alle andere dingen en de belangrijkste dingen die toen in de stad gaande waren, een sterke relatie met pure perversie en perversie alleen. Maar dan een perversie zonder sex, en daarom is dat een ander verhaal. Omdat we het hebben over de ontwikkelingen van pornografie en erotika in Sarajevo voor tijdens en na (de laatste) oorlog. Laten we vooraan beginnen.

Voor de oorlog (laat zeggen van midden jaren 60 tot begin 90er jaren) was er traditioneel veel gevloek te horen in de stad en in de gehele Balkan regio. Om de zin was er wel weer een zin waarin mannelijke en vrouwlijke geslachtsorganen, in een of andere dialect, gebruikt werden. Alle generaties en verschillende klasse vloekten. De mensen stuurden elkaar terug naar de biologische anatomische geboorteplaats, moeders schoot. Zij doen bij hun vrienden hetzelfde als bij hun vijanden. En door al het gevloek heen waren er enkele communistische moraalpriesters die probeerden alternatieven te promoten tegen het schuine gevloek van iedereen. Zij hoopten dat de mensen eventueel op god zou vloeken in plaats van al de schunnigheden waar nu mee gevloekt word. Jaren later realiseerden enkele van deze communisten pas hoe onzinnig het zou zijn om op god te vloeken als god niet bestaat volgens je geloof. Zij vloekten op moeder, op vader, dochters en alle lichaamsdelen (en ongeacht het geloof, ook op god zodra hij erbij gehaal kon worden)
Nu is de vraag wat heeft dit te maken met pornografie of erotika. Bijna niets. Maar het is andersom. Erotica en porno heeft iets met vloeken te maken. Dit verband wordt duidelijk in de perverse zijde van pornografie (sommige beweren dat er geen perverse zijde is omdat alles pervers is, maar dat is niet ons probleem). Zelf geproclameerde moralisten krijgen last van complexen als zij zichzelf niet bewijzen een duidelijk standpunt in te nemen, terwijl zij ondertussen hun vrouw of familie onderdrukken.
Zover over perversie, zelfs al ging het hier om de moralistische perversie.

Het echte, en mider sterk ontwikkelde gedeelte, erotika, verscheen het eerst in enkele magazines in de 60er jaren. Men maakte er een taboo van alleen als het buiten het frame van dagelijkse humor valt. Met andere woorden; sexy grapjes, erotische stripverhaal, (teken) film en krant met dergelijk karakter werden niet aangepakt door de censuur omdat het als een grap werd voorgesteld. Zo werd het accepteerbaar. Indien het meer serieuzere dingen werden (zoals echte films, naaktfoto modellen e.d.) zou het ook kunnen, maar het ging langzamer.
Sarajevo's prostitutie had op vele manieren geen contact met de ontwikkelingen van pronografie, vanwege haar specifieke situatie, en behoeft eigenlijk een geheel eigen verhaal.
Tegen het eind van de jaren 70 stroomden de eerste sexfilms het land in tezamen met de Kung Fu films. Dat waren films ergens tussen pornografie en erotika. Ouderen waren een beetje jalours op jongere generaties vanwege de grotere keuze die jongere generaties hadden, terwijl zij alleen konden dromen over Duitse of Italiaanse boekjes. De distributie van dergelijk films maakte voor welke reden dan ook, nogal domme vertalingen zoals de meest beroemde "Klein Duimpje in bed". Het was ook een beetje vreemd te zien dat de meeste populaire rockgroepen in Sarajevo in die tijd, allen een beetje grappige maar ook een beetje vulgaire sexy foto's op hun hoezen van hun LP's hadden staan.
In de 80er jaren waren er ongewone links tussen dagelijkse pornografie en locale zwarte humor over iedereen en alles.
Sarajevo had nooit een echte porno bioscoop, de films werden vertoont in de gewonen bioskopen in de stad. In het begin alleen in de nacht maar ieder jaar traden er veranderingen op en uiteindelijk kon je porno zien in de namiddag of vroege avond. Slechts af en toe hadden de posters een waarschuwingstext -alleen voor volwassenen.
Hoe dan ook, met of zonder deze waarschuwing, iedereen kon een kaartje kopen en de film zien zonder problemen of nare concequenties. Geillustreerd posters op straat gaven een meer en meer gedetailleerd beeld van orale en anale sextechnieken. Het leek er op alsof er in zijn geheel geen censuur bestond.
Tijdens de voorstelling was het vooral interesant om de gezichten te zien van de werknemers in de bioscoop die rondlopen om te controleren of alles wel in orde is. Terwijl zij rondlopen weerkaatst het licht van het doek op hun gezichten vol overduidelijke walging of eindeloze verveeldheid. In hun gedachten te kijken is vergelijkbaar met een uiterst zeldzaam boek waarvan de auteur zijn best heeft gedaan eerlijk te zijn naar de mensheid toe.
Als de meest normale porno actie zoals felatio of cunilingus (waar is het latjins woordenboek) worden ingezoomd op het grote scherm, komen er speciale luide commentaren uit de zaal zoals; "Wow, moet je die lul zien! Zo groot als Mike Tyson's nek". Bizarre gesprekken tussen een jongen en een meisje kunnen gehoord worden, die ergens in de hoek van de zaal bij elkaar zitten. Dat feit deerde hen in het geheel niet en zij spreken luid waarmee zij de gehele zaal vermaken. Hij vraagt haar; "Wanneer krijg jij zulke tieten?", uiteraard naar aanleiding van een porno ster die in beeld komt die op de naakte penis zal gaan zitten in de volgende scene. "En wanneer krijg jij ooit zo een kans?", word er door een jonge vrouwestem vanuit de andere kant van de zaal geroepen, als de porno ster haar mannelijke collega van een rood hoofd voorziet.
De Filmdraaier, de belangrijkste man in de bioscoop die de film draait vanuit een cabine hoog achter in de zaal, deelt in de vreugde van het publiek. Bijvoorbeeld in het begin 80er jaren. Voor het begin van de film was er een reclame boodschap waarin verteld werd dat het niet is toegestaan te roken in de bioscoop. Het is belangrijk te weten dat het woord 'roken' in de lokale taal ook een schuttingwoord is voor pijpen. Dus midden in de film werd de boodschap 'dank U voor niet roken in de zaal" herhaalt met de nodige reacties.
Dat gebeurde in een oude bioscoop die niet meer bestaat. Hoe dan ook, de VHS maakte een eind aan de het aantal filmvoorstellingen en deze werden alleen nog bezocht door porno fans en jonge stelletjes en verse pubers. Niet lang daarna opende de eerste en enige porno videotheek in Sarajevo haar deuren. Vlak voor de oorlog lagen de kiosken vol met verschillende porno magazines, meestal afkomstig uit Slovenie. Sommige verpakt in plastic met daarop de tekst 'Alleen voor Volwassenen', andere met foto's op gewone kranten en andere magazines met daarop de nieuwste technieken beschikbaar voor iedereen die langs loopt. Net als met de bioskopen, er waren geen kiosken specifiek voor dit soort materiaal, dus sexy en hardcore porno magazines vond het overal. Iedereen keek er tegenaan en jongeren konden het zo kopen, soms met daarbij de smoes dat het voor vader is of men kocht tegelijkertijd een pakje sigaretten om het allemaal normaler over te laten komen. 'Alleen voor volwassenen' stond er dan op maar niemand die identiteitspapieren vraagt of zelfs maar de leeftijd vraagt.

Tijdens de oorlog en de omslingeling

Iedere dag dode lichamen op straat, bloed, slachtingen, uithongering, donkerte, explosies, omsingeling, sluipschutters, armoede, diaree en nog steeds een beetje pornografie. Erotika is verdwenen. Envenzo de goede smaak. Sex op elementair basisniveau is niet verdwenen, ondanks al de omstandigheden. Mensen maakten kinderen voor de weerstand tegen de agressors, uit verveling of toevallig. Een onafhankelijke tak in de pornografie werd ontwikkeld - oorlogsprostitutie. Internationale VN troepen, de zogenaamde 'vredesbewaarders', vestigde zich in en om de stad en werd deels een S Force (souteneurs force). Oorlogsprostitutie is uiteraard onofficieel, 'onder de tafel', alles lijkt een publiek geheim. Het tweede jaar van de oorlog, die apocalyptisch overkwam door de algemene sfeer en de oorlogsituatie, heeft tot op zekere hoogte een georganiseerde VN - Sarajevo prostitutie. Er zijn van die meest schreinende situaties waarin meisjes zichzelf gewoon ontblootte voor een VN soldaat voor een paar blikken vlees of een beetje meer humanitaire hulp. Soms kunnen zij iets meer doen voor betere kwaliteit eten, wat geld of iets te drinken. Maar er werd ook een hoger niveau prostitutie gesignaleerd. Hoog opgeleide, gezonde en knappe dames, afgestudeerd en kennis over diverse talen, ervaring met de vooroorlogse jet set in geheel West Europa en bovendien op de hoogte van vele sexuele technieken. Dat soort vrouwen werken alleen voor geld, en voor een hoge prijs. Meestal met officieren (of politici) en niet met gewone soldaten. Orgieën werden georganiseerd waarbij hun discretie in acht genomen werd. Er zijn gevallen bekend van pedofilie en sporadisch homosexuele relaties.
Weer terug onder de lagere klassen van de maatschappij, pornografie was een manier om wat geld te maken, alhoewel erg weinig. Voormalige verzamelaars van porno gingen nu de straat op met hun collectie en verkochten deze of ruilde deze voor eten of sigaretten. Alhoewel de meeste inwoners grote financiële problemen hadden en alleen maar het hoogst noodzakelijke kochten, bestonden er toch nog klanten voor de sexblaadjes. Het waren meestal jongere inwoners van Sarajevo die deze blaadjes meenamen naar de frontlijn of hun eigen slaapkamer. In de zeldzame momenten dat er stroom was konden zij die nog een videospeler en banden in huis hadden, deze bekijken, al dan niet in gezelschap. In alle andere gevallen moesten jongens hun verbeelding gebruiken. Maar zelfs de meest bizarre sexuele gedachten kon niet worden vergeleken met de enorm perverse, vieze, politieke en militaire spelletjes die gaande waren in Sarajevo, tijdens de langste omsingeling in moderne geschiedenis.

Na de oorlog

Omdat de oorlog niet stopte maar eindigde middels een actie van gecompliceerde en machtige wereldpolitiek, zodoende was er vrede maar zonder een soort van normale vrijheid. Dergelijke condities brachten versies van illegale pornografie, prostitutie en drugszaken, overeenkomstig zoals in andere voormalig oostblok landen. Ik zeg overeenkomstig omdat deze regio's vandaag en in het verleden slechts overeenkomsten hadden maar nooit hetzelfde waren, net zo min als dat ze hetzelfde waren als landen in het westblok. Meisjes worden illegaal naar Bosnië gebracht en misbruikt, gelijk dat in het westen gebeurt. Vlak na de oorlog was het niet zo duidelijk maar langzaan aan wordt het steeds duidelijker.
Sarajevo behield haar link met de porno wereld vanwege de activiteiten van een al eerder genoemde en gereactiveerde video club. En met een porno sectie in iedere videotheek is alles weer bij het oude. Kiosken liggen weer vol met porno bladen, meestal geimporteerd vanuit Kroatië maar ook uit het Westen. Erotische artikelen zijn ook voorhanden maar erotika is al een tijdje uit de mode. Pornografie is meer gewaardeerd, zo ook als industrie en het komt voor in stripboeken, literatuur, kunst en het dagelijks leven. Op de televisie kun je porno zien op de onafhankelijke TV en de staatstelevisie en uit het westen, Kroatië en het oosten, Servië. Een van deze zenders brengt een speciale herrinnering aan mij en mensen van mijn generatie. Het werd uitgezonden in Belgrado en heet Palma TV. Zij die met hun antenne Palma konden ontvangen konden iedere dag om half drie s'nachts een complete film zien zonder enige censuur. Vooral in het oostelijk gedeelte van de stad dat dichter bij de Servische antennes ligt. Het is een interesant panorama van de heuvel aan de andere kant van het oude centrum. Midden in de nacht, als Palma uitzendt, kun je van een afstand het geflikker van de TV's zien temidden van een enorme donkerte van een stad in oorlog. De mensen konden genieten van een twee uur durende porno show, en de volgende ochten langer slapen. Omdat de werkeloosheid toen boven de 60% lag, waren er voldoende mensen die zich dat konden permiteren. Een paar jaar later, toen de Nato bommenwerpers Servië bombardeerde vanwege de oorlog in Kosovo, vielen vele Servische kanalen weg op het Bosnische grondgebied. Sommige inwoners van Sarajevo waren daarom over de rooie alleen maar vanwege Palma. Dus Palma is al meer dan een jaar niet meer te zien en evenmin de porno shows.
De eerste professionele Bosnische porno film is onlangs gemaakt in Hongarije en de distributie ervan wordt binnenkort verwacht.
Onofficiëel wordt Goran Bregovic de bekende popster (onder ander van de muziek van 'Underground', -red) als de eerste Bosnische pornoster gezien. In het begin van de oorlog was hij in Parijs, later ging hij naar Belgrado waar hij verbleef tot het einde van de oorlog. Enkele vluchtelingen trokken in zijn huis, wat ook bij vele andere appartementen in de stad gebeurde. Deze mensen vonden naast eindeloos veel andere dingen, een videotape voor privegebruik in zijn appartement. Volgens mensen die het gezien hebben is het een band met daarop Bregovic die vieze sexspelletjes speelt met een meisje dat er erg stoned uitziet. Enkele honderden copies werden er gemaakt en over de stad verspreid. Al snel werd het een porno hit die je in bijna iedere videotheek aan kon treffen. Dat zegt overigens meer over de mentaliteit van de inwoners van deze stad dan dat het iets zegt over Bregovic. Sommige mensen zeiden, zonder kwade bedoelingen, dat Bregovic enkele jaren niet terug durfde te keren naar Sarajevo, niet omdat hij in Belgrado was geweest maar omdat mensen de groote van zijn lul weten.
In het huidige politieke establisementzijn er nog altijd genoeg zelf geproclameerde moralisten die te loop gaan tegen sex in kunst en het dagelijks leven. Maar als zij hun stem verheffen, stuwen ze ook de bloeddruk van vele, vooral mannelijke, mensen omhoog. Het zijn dezelfde soort moralisten als ten tijde van het communisme, nu gebasseerd op een ander ideologie, een andere politiek, maar op dezelfde manier bezig. De nieuwe moralisten basseren hun verhaal op godsdienst, spiritualiteit maar op zo een manier dat zij meer materialisme stuwen, ziele pijn, cynisme, en dat met een minimum aan spiritualiteit. Velen ondersteunen hen in dit gevecht tegen pornografie, terwijl ondertussen grotere en belangrijkere problemen voor het oprapen liggen in stad en land. Zij zien niet dat de Balkan het meest vloekende volk is in Europa en ze zien niet dat zij een deel zijn van dit kleurrijk vocabulaire. Ze vechten tegen pornografie in hun omgeving en ze doen dat op een domme en schijnheilige manier, en zelf nog niet bewust, of half bewust, van de pornografische zinnen en woorden die men gebruikt in iedere dagelijks gesprek. Ze herhalen de heilige mantra van woorden; kut, shit, lul, eikel, klootzak, tietenkop, zuiger, neuker, ruft. (je kunt deze lijst voor jezelf completeren indien je wilt.)