AMIR TELIBECIREVIC LUNJO: Festivals als ons dagelijks brood

'Sarajevo festival stad', dat klinkt interesant, beloftevol, maar tot nog toe klinkt het alleen maar zo omdat het nog geen compleet idee is. Of het een compleet idee kan worden, is de vraag en er is ook nog de vraag of er wensen bestaan dat het ooit een compleet idee wordt. Deze stad heeft al vele festivals die ieder jaar steeds meer internationale bekendheid krijgen. Langzaam maar zeker groeit het aantal mensen dat geintereseerd raakt in de festivals, zowel hier als in Europa.
Het Sarajevo Film Festival, het internationaal theater festival MESS, het internationaal Jazzfestival, zomer festival 'Bascarcija nachten', Sarajevo Winter Festival, Futura festival, dit zijn de belangrijkste festivals tot nu toe. Voor een stad die niet al te groot is zou men zeggen dat het teveel is, maar anderen zeggen dat het net voldoende is. Maar voor een stad die 5 jaar geleden nog onder de langste belegering in moderne geschiedenis lag, een hoofdstad van een kleine staat met een meest gecompliceerd en ongewoon politieke systeem, waar naast andere dingen corruptie en nationalistisch-fascistische partijen nog aan de macht zijn, zijn dergelijke festivals een noodzaak. Toch, zelfs nu wordt de stad alleen onofficieel beschouwd als een festival stad. En het is het en is het niet, tegelijkertijd. De atmosfeer in de stad is niet makkelijk te omschrijven. Het is voor, tijdens en na de festivals hetzelfde. Mensen, en dan vooral de jongere bevolking, praten er erg veel over maar tegelijkertijd denken zij aan heel gewonen ordinaire dingen. Normaal gesproken geven de mensen geen fluit om dergelijke evenementen in de stad. Dat komt deels voort uit een Sarajevo traditie waarbij beroemde mensen die door de straten paraderen tijdens dergelijke festivals of tijdens politieke bijeenkomsten, zelfs van Europees belang, genegeerd worden. Zelfs de laatste oorlog in Bosnie was een soort namaak festival met spectaculair vuurwerk, veel diverse deelnemers en een kleurrijk programma. Vele mensen hier doen, net alsof de oorlog nooit gebeurt is, hetzelfde, men gaat verder met dagelijks het leven en werk (wat ook werkeloos zijn inhoudt), alsof men geen hand, been, kennis, durf, werk, huis, intelligentie, zenuwen of zelfs sexorganen heeft verloren.
Uiteraard als wij over werken spreken, hebben we het over werk in het algemeen. Men werkt thuis, in de tuin rondom het huis, men werk om werk te vinden, of om nooit meer te werken en met pensioen te gaan. We moeten niet vergeten dat de meerderheid van de sociaal- politieke- economische- morele- etnische- immorele bevolking van dit land behoort tot de groep werkelozen.
Wat heeft dit te maken met de festival? Er moet iets zijn omdat deze mensen de grootste bevolkingsgroep in de stad is, en zij beschouwen de festivals hetzelfde als de oorlog. Zij maken misschien 50% van het festivalpubliek uit. De rest is merendeels buitenlander.
Toch moeten wij blij zijn met zo veel festivals in de stad, wetende dat vele kwalitative en productieve ideeen in deze stad mislukken. Bijvoorbeeld was er een festival tijdens de oorlog onder de naam 'Rock Under Siege' wat erg goed was. De organisatoren wilden er een traditioneel rock festival van maken. Het eerste jaar na de oorlog was er een Rock Under Siege B maar daarna ging het al meteen mis, grotendeel vanwege domme redenen. Het MESS theater festival was meer gelukkig. Het bestond al voor de oorlog en tijdens de oorlog was er een pauze en nu gaat men weer verder. Nu wordt het iets bekender in de wereld wat vele inwoners van Sarajevo hielp iets te weten te komen over het festival, omdat er nog een groot aantal lokale inwoners waren die nog nooit van MESS gehoord hadden, alhoewel men in de zelfde buurt woont. Het internationale filmfestival werd de afgelopen jaren bezocht door zogenaamde wereld namen zoals William Defoe, Steve Buscemy, Bono Vox, John Malkowich, Vanesa Redgrave, Woody Harellson en vele anderen maar het was alsof het niets was. Er is nog steeds een gelijk percentage van de bevolking dat zich intereseert in cultuur en een gelijk aantal dat zich niet intereseert in cultuur, en een gelijk aantal mensen dat werkeloos is. Als al deze wereldsterren door de straten van Sarajevo lopen wordt dat beschouwd alsof er gewoon iemand uit Sarajevo loopt. Dat heeft zijn goede en zijn slechte kanten maar dat is een ander verhaal.
Vele artiesten en journalisten claimen dat het culturele leven van Sarajevo tijdens de belegering veel sterker was dan ooit. Uiteraard praten zij vanuit verschillende posities en met verschillende invalhoeken. Maar sprekende over bezoekers en andere aanwezigen bij voorstellingen, er is een oude acteur die een interesante verklaring gaf over het frequente bezoek aan Sarajevo's oorlogsvoorstellingen, filmvoorstellingen, shows en festivals. Hij basseerde zijn verklaring op een versimpeling van zaken en nam het daarmee weg uit een hoek van onechte hoogte. Mensen die dicht bij een theater of bioscoop woonden gingen daar naar toe omdat het dichtbij was, veilig en interesant omdat het dagelijks leven iewat saai is zonder electriciteit, zonder TV, geld, koffie, barretjes en dergelijke. De ruimten waar oorlogsvoorstellingen gegeven werden waren vaak omgeven door dikke muren of ondergronds, als in een kelder, en het bood de gasten en het publiek dus ook een veilig heenkomen als de bombardementen weer begonnen. Het betekende te breken met de monotomie en de morbide verveling, en dus dicht bij huis met een veilig gevoel, dat zouden de drie belangrijkste redenen zijn waarom de voorstellingen tijdens de oorlog zo goed gevuld waren, volgens de oude acteur wiens naam niet relevant is in dit verhaal. Voor de oorlog hadden mensen meer tijd om andere steden of andere landen te bezoeken. Na de oorlog zou van de drie belangrijkste oorlogsredenen de reden om de verveling te doden (indien het kaartje betaalbaar is) nog steeds van toepassing zijn tezamen met een nieuwe maar minder belangrijke reden. Het is een beetje complexe reden maar sommige bezoekers van voorstellingen proberen zichzelf te presenteren als cultureel op de hoogte en opgeleid, en zo wordt het mogelijk dat zij zichzelf vergelijken met hun naasten en hun vrienden. Zij denken dat als zij de festivals volgen, en dan vooral de avant garde voorstellingen, ook al snappen ze daar geen bal van, zij daarmee een soort culturele toeslag krijgen, een soort van respect binnen hun gezelschap, familie of werkkring. Naast het feit dat het misschien een mogelijkheid is om een vriend of vriendin te vinden.
Spreken we over de festival organisaties, het is iets dat respect en crediet verdient omdat zij dingen organiseren in een extreem gecompliceerd land waarvoor zij ook nog eens veel geld nodig hebben. Zij zijn behoorlijk succesvol ieder jaar weer.
Met al deze moeilijke omstandingheden rekening gehouden kan je de Sarajevo festival in ruwweg vier segmenten verdelen; organisatoren, deelnemers, publiek en criticasters. Van al deze hebben de organisatoren het hoogste cijfer gehaald, maar dat zal tijdelijk zijn omdat alle andere dingen op de Balkan ook tijdelijk zijn.