[Menu] [dDH]

Duurzaam Nederlands Nieuws
Achtergronden en Actie: Multilateral Agreement on Investments

From: "Fabel v.d. Illegaal" 
Subject: Verzet tegen de dictatuur van de "vrije" markt

Het volgende artikel gaat uitgebreid in op de Multilateral Agreement on Investments, het nieuwe "vrij"handelsverdrag waarover binnen de OECD onder Nederlands voorzitterschap druk wordt onderhandeld.

Het geeft daarnaast een aanzet voor perspectief en uitgangspunten voor verzet: "De initiatiefnemers zien de campagne tegen de MAI als een belangrijke aanzet voor een beweging in Nederland die strijd voor de ontmanteling van bestaande "vrij"handelsverdragen en bijbehorende instituties, zoals de WTO en de EU. Het is de hoogste tijd om de gevaarlijke illusie over de "vrije" markt als brenger van meer welvaart volledig door te prikken. Door het opbouwen van een basisbeweging willen we de apathie en onmacht ten aanzien van de "maakbaarheid van de samenleving" doorbreken."

Globalisering van de ondernemersheerschappij

Eind 1996 konden mensen voor het eerst kennisnemen van een verdrag dat de "grondwet van een wereldomvattende economie" moet worden. Dat kwam niet omdat de betrokken regeringen stonden te popelen om de bevolking deelgenoot te maken van dit pronkstukje. De tekst van het verdrag werd niet vrijgegeven, maar vond de openbaarheid via Internet. Toen één van de onderhandelaars het conferentiegebouw van de OECD in Parijs verliet, griste een Franse activist razendsnel de papieren uit zijn handen en ging er vandoor. De documenten bevatten het concept voor een verdrag waarover sinds 1995 in het diepste geheim wordt onderhandeld binnen de OECD.

De globalisering van de economie wordt in de moderne mythologie beschouwd als een natuurlijk fenomeen dat, evenals het uitdijen van het heelal, onmogelijk gestopt of beheerst kan worden. In werkelijkheid wordt de globalisering gevormd en bevorderd door zorgvuldig geplande wettelijke en institutionele veranderingen, die worden vastgelegd in een serie internationale verdragen. Overeenkomsten als de GATT, de NAFTA en de Interne Markt van de Europese Unie bevorderen de "vrij"handel van geld en goederen, ontdoen overheden van hun regulerende bevoegdheden en verschuiven de macht naar onbereikbare instituties als de World Trade Organization (WTO), de opvolger van de GATT.
Multinationale ondernemingen worden als gevolg van nieuwe technologieën, overnames, joint-ventures en recordwinsten in rap tempo steeds groter en machtiger. Met hun macht groeit ook hun hebzucht tot ongekende hoogte. Met toenemende arrogantie dicteert het bedrijfsleven internationale overeenkomsten die de weg vrijmaken voor een wereldomvattende economie. Terwijl de soevereiniteit van overheden wordt ondermijnd, kunnen banken en bedrijven steeds vrijer opereren. De geplande nieuwe grondwet zal de bestaande sociale en politieke mensenrechten ondermijnen en vervangen door de rechten van internationale investeerders.
Eén van de meest invloedrijke partijen in dit proces is het World Economic Forum, een privé-club die de 1.000 grootste multinationale ondernemingen van de wereld verenigt. Het World Economic Forum heeft - in eigen woorden - "een leidende rol gespeeld in het proces van economische globalisering". Zijn missie is "om op te treden als een bruggenbouwer op het hoogste niveau tussen het bedrijfsleven en regeringen" en om "de leiders uit het bedrijfsleven, regeringen, de academische wereld en de media te integreren tot a partnership" door het "creëren van a unique club atmosphere".

Achtergronden van de MAI

Het World Economic Forum heeft naar eigen zeggen "een hoofdrol gespeeld bij het lanceren van de Urugay-onderhandelingen in het begin van de jaren 80". De Uruguay-ronde eindigde in 1994 met de ondertekening van het GATT-akkoord, waarmee de handel van goederen en diensten vergaand werd geliberaliseerd. Dit was zonder twijfel de belangrijkste stap voor het institutionaliseren van de globalisering sinds de oprichting van de GATT in 1948. Op 1 januari 1995 werd de World Trade Organization opgericht om de GATT-overeenkomsten uit te voeren. In datzelfde jaar begonnen binnen de WTO onderhandelingen over een nog verder gaand verdrag, de Multilateral Investment Agreement (MIA). In het bijzonder de Europese Unie spande zich in voor een snelle afhandeling hiervan.
In december 1996 werden de MIA-onderhandelingen echter gestopt tijdens de Ministeriële Conferentie in Singapore. 13 zuidelijke landen, waaronder India, Maleisië en China, protesteerde krachtig tegen de MIA. Pas na zware druk door de Europese Unie, de Verenigde Staten en andere rijke landen bonden ze één voor één in. Maar de Indiase regering bleef zich verzetten en verklaarde de MIA nooit te zullen ondertekenen. De weigering van India blokkeerde de onderhandelingen, omdat beslissingen in de WTO alleen met consensus kunnen worden genomen. De MIA is sindsdien op een laag vuurtje gezet en wordt slechts besproken in een werkgroep binnen de WTO.
Om verder verzet van de zuidelijke landen te omzeilen, begonnen de Verenigde Staten in het diepste geheim onderhandelingen over een vergelijkbaar verdrag onder een aantal rijke landen. Hiervoor werd een geschikt podium gevonden in de OECD, ruwweg de club van de 29 rijkste landen van de wereld. Deze nieuwe overeenkomst heet de Multilateral Agreement on Investments (MAI) - what's in a name? De MAI en de MIA hebben excact hetzelfde doel, namelijk het opheffen van alle barrières voor investeringen. Na het vastlopen van de onderhandelingen over de MIA in de WTO is het MAI-verdrag voor de Europese Unie, de Verenigde Staten en Japan erg belangrijk geworden. Zij richten momenteel dan ook al hun inspanningen op de OECD-onderhandelingen.

Lobby en onderhandelingen

Sinds 1995 onderhandelen vertegenwoordigers van verschillende landen in het diepste geheim over de Multilateral Agreement on Investments (MAI). De directeur van de World Trade Organization, Renato Rugerio, zette het doel van de MAI duidelijk uiteen met de woorden: "We schrijven de grondwet van één wereldomvattende economie." De onderhandelingen moeten volgens plan eind april 1998 worden afgerond. Frans Engering, een topambtenaar van het Ministerie van Economische Zaken, voert namens Nederland de onderhandelingen over de MAI en is tevens de voorzitter van de OECD-commissie. Engering pleit voor een schoon verdrag zonder uitzonderingen. Volgens hem kan de afronding van de MAI onmogelijk nog vertraagd worden, omdat "we nu de laatste fase ingaan." Na ondertekening zullen landen voor minimaal 20 jaar vastzitten aan het verdrag, ook als de hele bevolking daartegen is. Landen die de MAI ondertekenen, zullen namelijk pas na 5 jaar mogen beslissen of ze eruit willen stappen en moeten nadien nog 15 jaar lang alle regels van de MAI uitvoeren.

Terwijl de lobbyclubs van grote bedrijven al vanaf het begin nauw bij de onderhandelingen over de MAI betrokken zijn, wordt het grote publiek angstvallig buiten de deur gehouden. De International Chamber of Commerce, een invloedrijke lobbyclub van multinationale ondernemingen, schreef de eerste versie van het MAI-verdrag in 1996 en het huidige concept voor het verdrag is vrijwel onveranderd sinds dit document. De OECD waarbinnen de MAI wordt besproken is grofweg de club van de 29 rijkste landen van de wereld. Meer dan 95% van de 500 grootste multinationals hebben hun basis in OECD-landen. Zuidelijke landen hebben geen zeggenschap over de inhoud van het verdrag. Als de onderhandelingen zijn afgerond zullen zij worden uitgenodigd om hun handtekening eronder te zetten op een "slikken of stikken"-basis.
Multinationale ondernemingen hebben de MAI al een "stempel van goedkeuring" genoemd voor internationale investeerders. Dat betekent dat Zuidelijke landen wel gedwongen zullen zijn om de MAI te ondertekenen, willen zij nog buitenlandse investeringen kunnen aantrekken. Tijdens het afgelopen decennium hebben het Internationaal Monetaire Fonds (IMF) en de Wereldbank Zuidelijke landen gedwongen om hun economie om te vormen tot een extreme exportgerichtheid. Als gevolg van de zich verdiepende schulden'crisis en de voortgaande beheersing van moderne technologie door het rijke Noorden, zijn Zuidelijke landen buitengewoon afhankelijk van buitenlandse investeringen en buitenlandse valuta. Regeringen van de de Zuidelijke landen zullen zich onmogelijk kunnen verweren tegen de druk die nu al op hen wordt uitgeoefend door een gezamenlijke coalitie van de Europese Unie, de Verenigde Staten, Japan en de grootste multinationale ondernemingen. Een aantal landen heeft dan ook al aangekondigd het verdrag in april 1998, tezamen met de OECD-landen, te willen ondertekenen.

Hoofdelementen van de MAI

De MAI zal geeft internationale investeerders verregaande rechten en zal desastreuze gevolgen hebben voor onder meer arbeidsvoorwaarden, sociale zekerheid, milieubescherming en democratische rechten over de gehele wereld. De MAI zou de eerste internationale overeenkomst worden die investeerders het exclusieve recht geeft om overheden aan te klagen voor een internationaal tribunaal van deskundigen'. Dit tribunaal zal bindende uitspraken kunnen doen en landen een boete opleggen voor elk beleid dat in strijd is met MAI-regels. Overheden zullen worden veroordeeld tot onmiddelijke schadevergoeding aan ondernemingen voor de geleden en toekomstige schade aan de bedrijfsinvesteringen.
Veel landen hebben al om uitzonderingen op de MAI-regels gevraagd. Deze uitzonderingen zullen echter slechts tijdelijk zijn. Regeringen zullen een lijst moeten maken met alle gewenste uitzonderingen tezamen met een tijdsschema om ze op te heffen. Dit heeft tot gevolg dat vele sociale en milieubeschermende maatregelen in alle landen in de loop van de tijd zullen worden ontmanteld.

Bedrijfsinvesteringen

De definitie van investeringen in de MAI is veel ruimer dan wat de meeste mensen onder dat woord verstaan. Volgens het verdrag zijn investeringen "elk soort goed, bezeten of gecontroleerd, direct of indirect door een investeerder" waaronder "alle grijpbare en ongrijpbare, verplaatsbare en onverplaatsbare bezittingen en alle daarmee verbandhoudende eigendomsrechten" op "het landgebied, de interne wateren en de territoriale zee van de aangesloten landen". In de halve-paginalange definitie van investeringen worden ook intellectuele eigendomsrechten uitdrukkelijk genoemd. Dit omvat patenten op kennis en technologie en zal hoogstwaarschijnlijk ook patenten op leven omvatten. Zo zal de MAI een beslissende stap zijn in het opleggen van de heerschappij van het bedrijfsleven over gewassen, dieren en menselijke delen over de gehele wereld.

"Geen voorwaarden"

De MAI garandeert de vrije mobiliteit van financieel kapitaal en staat overheden niet toe om voorwaarden te stellen aan internationale investeringen. Investeerders krijgen het recht om bedrijven op te zetten in alle maatschappelijke sectoren, behalve politie en leger. Beleidsmaatregelen om te zorgen dat die investeringen ook aan de bevolking ten goede komen zullen door de MAI illegaal worden. Dit geeft investeerders het recht om hun kapitaal te verplaatsen naar landen die hen de gunstigste omstandigheden bieden en legaliseert wat traditioneel als kapitaal-vlucht wordt beschouwd (bijvoorbeeld naar Zwitserse bankrekeningen). De MAI zal bovendien alle landen afhankelijk maken van het IMF, dat wordt beheerst door de 8 machtigste landen van de wereld (de G8). Alleen met toestemming van het IMF zullen landen tijdelijk een eigen beleid mogen voeren ten aanzien van de financiële kapitaalstromen.
De MAI zal overheden verbieden om "toegangsbeperkingen" of "gedragsvoorwaarden" op te leggen. Geen "toegangsbeperkingen" betekent dat de MAI beleidsmaatregelen verbiedt voor het reguleren van lokaal eigendom, het tegengaan van speculatie, of het verzekeren van een minimumperiode voor de investeringen. Privatisering zal volledig open zijn omdat alle productiemiddelen vrij toegankelijk moeten zijn voor internationale investeerders. De MAI verbiedt overheden om "gedragsvoorschriften" op te leggen aan investeerders, zoals voor het herinvesteren van een deel van de winst of het stimuleren van lokale werkgelegenheid. Al deze voorwaarden zullen onder de MAI worden verboden, ook als ze zowel aan lokale als internationale bedrijven zouden worden opgelegd.

"Geen discriminatie"

Onder het mom van "geen discriminatie" zijn in de MAI principes zoals "Meest Bevoorrechte Land" en "Nationale behandeling" opgenomen. De MAI garandeert alle ondertekende landen de status van "meest bevoorrechte land". Deze bepaling verbiedt boycots, behalve als ze door de Verenigde Naties worden genomen. Boycots van lokale of nationale overheden zoals die tegen het voormalige apartheidsregime in Zuid-Afrika, of tegen huidige militaire dictaturen zoals in Birma en Nigeria zullen onder de MAI verboden worden. De MAI garandeert internationale investeerders "nationale behandeling". De MAI zal elk overheidsbeleid verbieden dat voordelig is voor kleine en middelgrote bedrijven. Bovendien geeft het verdrag internationale investeerders toegang tot alle bestaande subsidieregelingen in alle sectoren (zoals cultuur, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheidszorg), onafhankelijk of ze voor commerciële of niet-commerciële activiteiten bedoeld zijn. Dit zal sociale zekerheid op al deze gebieden ondermijnen. Onder de MAI zullen speciale subsidies en lage-renteleningen voor kleine bedrijfjes illegaal worden. Dit zal het einde betekenen voor vele lokale bedrijven en voor de zelfvoorzienendheid van lokale markten. Een overheid die een algemeen toegankelijke gezondheidszorg opzet zal tegen de regels van de MAI zijn. Ook het subsidiëren van lokale boeren om voedselzekerheid veilig te stellen of om een omschakeling naar duurzame landbouw te stimuleren zal onder de MAI verboden worden. Het ongedaan maken van privatisering in willekeurig welke sector zal praktisch onmogelijk worden.

"Onteigening"

De MAI zal alle beleid verbieden dat wordt beschouwd als "onteigening". Voortbordurend op de bovenbeschreven definitie van investeringen, wordt "onteigening" gedefinieerd als elknieuwe overheidsbeleid dat schade toebrengt aan alle "grijpbare en ongrijpbare" bezittingen van een investeerder. Deze regel zal beleid ter bescherming van het milieu, de volksgezondheid arbeidsvoorwaarden of natuurlijke hulpbronnen praktisch stilleggen. Dit zal desastreuze gevolgen hebben voor Zuidelijke landen en landen in Oost-Europa waar bijvoorbeeld milieuwetgeving nauwelijks aanwezig is. Nieuwe beleidsmaatregelen die strijdig zijn met de belangen van multinationale ondernemingen, zullen voor overheden ongelooflijk riskant worden. riskeren overheden dure processen en torenhoge schadeclaims. Als het MAI-tribunaal hun beleid illegaal verklaart, moeten de overheden volledige en onmiddellijke financiële compensatie aan het bedrijf betalen voor de geleden schade.

Een voorproefje van wat dat inhoudt kunnen we al zien bij het NAFTA-akkoord, waar een dergelijk tribunaal al bestaat en vergelijkbare (hoewel minder vergaande) regels gelden ten aanzien van "onteigening"als bij de MAI. Canada heeft recentelijk het gebruik van het brandstof-additief MMT verboden, een stof die, om redenen van de volksgezondheid, in veel landen al langer verboden is. Het Amerikaanse bedrijf Ethyl Corporation, dat als enige bedrijf in Canada is deze stof produceert heeft de Canadese overheid aangeklaagd voor het NAFTA-tribunaal. Ethyl stelt dat de maatregel om MMT te verbieden "gelijk staat aan onteigening" en daarom in strijd is met het NAFTA-akkoord. Ethyl eist van de Canadese overheid een schadevergoeding van 251 miljoen dollar. Dit bedrag is inclusief publiciteitskosten voor het opkrikken van het bedrijfsimago, dat worden beschouwd als deel van hun "ongrijpbare" bezittingen.

Gevolgen van de MAI

Landen over de gehele wereld hebben wettelijke barriëres die het handelen van bedrijven beperken. De World Trade Organization dwingt landen om beperkingen van de handel in goederen en diensten verregaand te ontmantelen. Alle economie worden gedwongen zich open te stellen voor de wereldeconomie, die praktisch geheel beheerst wordt door een klein aantal gigantische multinationale ondernemingen. De "vrij"handel vergroot de macht van multinationale ondernemingen en ondermijnt lokale economieën. Met de overdracht van macht en zeggenschap naar ondemocratische en onbereikbare instituties wordt de mensen het recht ontnomen om de lokale economie te beschermen in hun eigen belang. Met de vernietiging van zelfvoorzienende lokale en regionale markten verliezen hele gemeenschappen de basis van hun bestaan. Mensen, regio's en landen worden in toenemende mate gedwongen om met elkaar te concurreren voor een klein beetje bestaanszekerheid. De neerwaartse spiraal van milieubescherming, arbeidsvoorwaarden en sociale zekerheid wordt daardoor gigantisch versneld. Als de MAI erdoor komt zal dat gaspedaal nog een flink stuk verder worden ingedrukt.

Verzet tegen de MAI ...

Sinds het uitlekken van de concept tekst van de MAI iets meer dan een jaar geleden, wordt in een aantal landen op grote schaal campagne gevoerd tegen het verdrag. Met name in Canada en de Verenigde Staten bestaat veel verzet vanwege ervaringen met het vergelijkbare NAFTA-akkoord, tussen de Verenigde Staten, Canada en Mexico. Een coalitie van onder meer vakbonden, studentengroepen en burgerinitiatieven eist dat het MAI-verdrag volledig van tafel gaat. Steden en dorpen worden tot MAI-vrije zone uitgeroepen. De voorzitter van de Canadese vakbonden riep mensen tijdens een manifestatie op om "de strijd met de multinationals aan te binden en hen niet toe te staan om ons 100 jaar terug in de tijd te nemen". De Canadese regering is als gevolg van de Ethyl-zaak en het grootschalige verzet aardig in de problemen gekomen. Hoewel in Europa de laatste tijd meer verzet tegen de MAI van de grond komt, staat de beweging hier nog in de kinderschoenen. Met het initiatief voor een campagne tegen de MAI willen we daar in Nederland snel verandering in brengen. Gezien het wereldwijd snel groeiende verzet tegen de MAI zijn er voor het eerst serieuze kansen om een "vrij"handelsverdrag daadwerkelijk tegen te houden.

... en meer

De overdracht van macht van lokale en nationale overheden naar grote ondemocratische instituties zoals de Europese Unie (EU) en de World Trade Organisation (WTO) is de afgelopen jaren in een stroomversnelling gekomen. De MAI staat daarin absoluut niet op zichzelf, maar het is zonder twijfel het meest vergaande verdrag tot nog toe. De initiatiefnemers zien de campagne tegen de MAI als een belangrijke aanzet voor een beweging in Nederland die strijd voor de ontmanteling van bestaande "vrij"handelsverdragen en bijbehorende instituties, zoals de WTO en de EU. Het is de hoogste tijd om de gevaarlijke illusie over de "vrije" markt als brenger van meer welvaart volledig door te prikken.
Door het opbouwen van een basisbeweging willen we de apathie en onmacht ten aanzien van de "maakbaarheid van de samenleving" doorbreken. Want dat de samenleving gemaakt wordt staat buiten kijf. Maar hoe en door wie die wordt gemaakt, dat is het resultaat van sociale en politieke strijd. We willen strijden voor een gelijke verdeling van de macht en welvaart in de wereld. Daarvoor is een ontmanteling van multinationale ondernemingen en een democratisering van de politieke en economische macht noodzakelijk. Onze organisatiemodellen zijn gebaseerd op decentralisatie, horizontaliteit en directe democratie. Onze middelen bestaan uit informatie, directe actie en het opbouwen van alternatieven.

Wereldwijde beweging

Wij beogen met deze beweging een begin te maken met een Nederlandse component van de Peoples' Global Action against "Free"trade and the World Trade Ogranization. De Peoples' Global Action is een wereldwijde samenwerkingsverband van sociale en politieke bewegingen die elkaar vinden in de bovenbeschreven uitgangspunten. De Peoples' Global Action zal eind februari 1998 officieel worden opgericht tijdens een conferentie in Geneve als instrument voor communicatie, co”rdinatie en wederzijdse ondersteuning. De conferentie wordt georganisereed door een comitee waarin een aantal van de meest representatieve bewegingen van alle continenten zijn vertegenwoordigd. Het comitee wordt gevormd door boerenbewegingen (zoals de Braziliaanse Movimento Sem Terra, de Indiaase KRRS en de Peasant Movement of the Philippines), inheemse volkeren (zoals de Mexicaanse Zapatistas, de Nigeriaanse Movement for the Survival of the Ogoni People, de Indigenous Women's Network of North America and the Pacific and FIA, een Maori organisatie uit Aotearoa/Nieuw Zeeland), vakbonden (zoals the Central Sandinista de Trabajadores from Nicaragua) en vrouwenorganisaties (zoals Mama 86, een organisatie van Ukraïnische vrouwen die zijn getroffen door de Chernobyl-ramp and de bovengenoemde Indigenous Women's Network).

In Europa zijn mensen vaak verrast om te horen over bewegingen in het Zuiden die in staat zijn om miljoenen mensen te mobiliseren en de strijd aanbinden multinationale ondernemingen, die hen direct in hun bestaan bedreigen. Zij nemen door middel van directe actie het heft in eigen hand. Voorbeelden zijn de Movemento Sem Terra, de beweging van landloze boeren in Brazilië die land van grootgrondbezitters kraken om daar gezamenlijk een bestaan op te bouwen. De KRRS, een boerenbeweging in India die in hun strijd tegen multinationals als Cargill hele kantoren ontruimen of zelfs tot de grond toe af te breken. De Chicoco movement in Nigeria die de productie van oliemultinationals als Shell voor korte tijd volledig stil weet te leggen.

Ondanks de successen van bewegingen in de Zuidelijke landen, blijft de macht van multinationale ondernemingen in rap tempo groeien en met desastreuze gevolgen over de gehele wereld. De machtsbasis van verreweg de meeste multinationals ligt in de Verenigde Staten en de Europese Unie. Daarom doen bewegingen met klem een beroep op ons, als inwoners van de EU om in verzet te komen tegen deze ontwikkelingen. En wel door te kiezen we voor een confronterende benadering en door middel van directe actie de strijd met de machtsstructuren hier en nu en te binden en ze te ontmantelen. Voor een succesvolle strategie zal die strijd gecombineerd moeten worden met het opbouwen van lokale alternatieven zoals de ontwikkeling van cooperatieven en directe verbanden tussen producenten en consumenten. Behalve in Nederlands wordt ook in andere Europese landen hard gewerkt aan het opbouwen van een beweging op de bovenbeschreven grondslagen.

Sluit je aan en doe mee!

Merijn Schoenmaker


Voor meer informatie kun je contact opnemen met:

De Fabel van de illegaal, Koppenhinksteeg 2, 2312 HX Leiden
tel: 071-5127619, fax: 071-5134907, email: lokabaal@dsl.nl

Corporate Europe Observatory 020-6180297 of 030-2364422, email: ceo@xs4all.nl

EuroDusnie, Boerhaavelaan 345, Leiden, Postbus 2228, 2301 CE Leiden
Tel/fax: 071-5173019, email: eurodusnie@dsl.nl
[Red.]


[Menu] [dDH]